تعزیه هنر آیینی نمایشی است که بازگو کننده مراسم مذهبی، داستان های تاریخی و اسطوره ای و قصه های عامیانه است. تعزیه علاوه بر جنبه اعتقادی و مذهبی جزو جاذبه های گردشگری و فرهنگی نیز می باشد و بعنوان میراث فرهنگی ناملموس در یونسکو ثبت جهانی شده است.

هر اجرای تعزیه چهار عنصر دارد: شعر، موسیقی، آهنگ و حرکت. در برخی از اجراها بیش از 100 نقش بازی می شود که به شخصیت های تاریخی، سیاسی، اجتماعی، ماورالطبیعی، واقعی، خیالی و فانتزی تقسیم می شوند.

هر نمایش تعزیه منحصر به فرد است و موضوع، لباس و موسیقی خاص خود را دارد. اجراهای تعزیه سرتاسر نماد، نمایش، کد و نشانه است و بر روی صحنه ای بدون نورپردازی و تزیین اجرا می شود که تماشاگران ایرانی آن را به خوبی ادراک می کنند. نقش ها را همیشه مردان ایفا می کنند. نقش زنان را نیز مردان بازی می کنند و بازیگران افرادی غیر حرفه ای هستند که از راه های دیگر امرار معاش می کنند و ایفای نقش در تعزیه را برای پاداش های معنوی انجام می دهند.

تعزیه نقش برجسته ای در فرهنگ، ادبیات و هنر ایرانی دارد و برخی ضرب المثل های روزمره از همین مراسم آیینی بر گرفته می شوند. نمایش های تعزیه به ترویج و تقویت ارزش های مذهبی  و معنوی، بشر دوستی و مودت کمک می کنند و در عین حال این مراسم موجب حفظ سنت های قدیمی، فرهنگ ملی و اساطیر ایرانی می شود. تعزیه همچنین در حفظ صنایع دستی مرتبط با آن، از جمله طراحی لباس و دوخت، خوش نویسی و ساخت ابزار نقش مهمی دارد.

انعطاف پذیری نمایش های تعزیه باعث شده است تا به زبانی مشترک برای جوامع مختلف تبدیل شود و ارتباطات، وحدت و خلاقیت را ترویج دهد. تعزیه سینه به سینه و به صورت شفاهی از معلم به شاگرد منتقل شده است.

در اکثر نقاط ایران بویژه در شهرهای مذهبی نظیر مشهد، قم، کاشان، یزد و... در مناسبت های خاص مذهبی از جمله وفات حضرت محمد (ص)، شهادت امام حسین (ع) شامل تاسوعا، آشورا و اربعین، شهادت امام رضا (ع) و سایر معصومین در ماههای محرم و صفر این مراسم به وفور برگزار می شود.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتیهای ایران به مشهد در روز عاشورا
• کتاب شناسایی مسیرهای گردشگری با رویکرد میراث جهانی ثبت شده ایران توسط سازمان یونسکو، ترجمه و تالیف آرش نور آقایی و سارا سادات مکیان، انتشارات مهکامه، چاپ اول 1394، شابک: 9786007127452