مجموعه تاریخی بازار بزرگ تبریز که به عنوان نخستین بازار جهان در سال 2010 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است، در شهر تبریز، مرکز استان آذربایجان شرقی و در شمال غربی ایران واقع است.

در معماری و بافت سنتی شهرهای ایران، مجموعه بازار شامل راههای ارتباطی، چهار سوق ها، کاروانسراها، تیمچه ها، راسته ها و... است که استخوان بندی اصلی بافت شهر را تشکیل می دهند. مجموعه بازار تاریخی تبریز شامل زیر مجموعه های مختلف تجاری، مذهبی، بهداشتی، و سکونت برای تجار دیگر شهرها در خود بازار و خانه های تاجران مقیم در اطراف بازار بوده است. در چنین مجموعه ای چگونگی ارتباط عناصر با یکدیگر حائز اهمیت است. این مجموعه نمونه کاملی از نظام سنتی تجاری و فرهنگی در ایران است.

این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع، بزرگترین بازار سرپوشیده جهان است. شامل یک مجموعه راسته های به هم پیوسته، مسقف و آجری با دارا بودن بیش از 160 عنصر مختلف از جمله حدود 5500 باب حجره، مغازه و فروشگاه، 40 گونه شغل، 35 باب سرا، 25 باب تیمچه، 27 باب مسجد، 20 باب راسته و بازار، 21 دالان، 9 باب مدرسه دینی، 2 چهار سوق، 3 مقبره، 2 بازار، 8 بازارچه، 1 زورخانه، 2 کتابخانه، 5 حمام و یک یخچال می باشد که همچنان اصلی ترین مرکز داد و ستد مردم تبریز است.

پیشتر به جهت قرار گرفتن شهر تبریز در راه جاده ابریشم و گذر کاروانهای آسیایی، افریقایی و اروپایی، این شهر از رونق خوبی برخوردار بوده است. این بازار در قرن سیزدهم میلادی و زمانی که شهر به عنوان پایتخت پادشاهی صفوی انتخاب شد، رونق و شهرت بسیاری داشت. در قرن شانزدهم این شهر عنوان پایتختی را از دست داد اما تا اواخر قرن هجدهم میلادی و تا زمان گسترش قدرت عثمانی همچنان قطب مهم تجاری باقی ماند. این بازار حدود 3 سده پیش و پس از وقوع زمین لرزه تبریز توسط حاکم وقت بازسازی شده است. بسیاری از جهانگردانی که از سده چهارم هجری تا دوره قاجار از این بازار بازدید کرده اند، از جمله مارکوپولو، ابن بطوطه، حمدالله مستوفی، شاردن و... درباره آن اطلاعاتی ارائه داده اند.

مجموعه بازار تبریز بخش عمده ای از تبریز قدیم و بخش موثری از تبریز کنونی را در بر می گیرد و شامل هسته اصلی بازار، امتداد بازار حرمخانه، مسجد کبود و بازارچه سرخاب است. در روزگار کهن دروازههای اصلی شهر و مبادی ورود و خروج کالاهای شهر در محدوده بازار قرار گرفته بود. امروزه هنوز یادی بجای مانده از چهار دروازه، دروازه سرخاب، دروازه باغمیشه، دروازه خیابان و دروازه نوبر در آستانه بازار است.

پیشنهاد می شود در سفر به منطقه شمال غربی ایران و شهر تبریز، حتما از مجموعه تاریخی بازار بزرگ تبریز دیدن فرمایید. همچنین از سایر جاذبه های گردشگری شهر تبریز از جمله بوستان ائل گلی، عمارت شهرداری، موزه قاجار، مقبره الشعرا، ارگ تبریز، خانه مشروطه، دانشگاه ربع رشیدی، موزه آذربایجان، مسجد کبود و... نیز بازدید داشته و از غذاهای محلی و سوغات این منطقه نیز بهره مند شوید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتیهای ایران به بازار تبریز
• بروشور بازار بزرگ تاریخی تبریز، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی
• نقشه تبریز، دبیرخانه ستاد دایمی تسهیلات سفر استان آذربایجان شرقی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی
• کتاب شناسایی مسیرهای گردشگری با رویکرد میراث جهانی ثبت شده ایران توسط سازمان یونسکو، ترجمه و تالیف آرش نورآقایی و سارا سادات مکیان، چاپ اول 1394، انتشارات مهکامه، شابک: 9786007127452
• کتاب آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری