قلعه فلک الافلاک بر بلندای تپه ای باستانی و در مرکز شهر خرم آباد استان لرستان در غرب ایران واقع است. حریم این بنای باشکوه از سمت شرق و جنوب غربی به رودخانه خرم آباد، از غرب به خیابان دوازده برجی و از شمال به خیابان فلک الافلاک محدود می گردد.

قلعه فلک الافلاک یا دژ شاپور خواست از یادگارهای شهر کهن ((شاپور خواست)) بوده و بنای اولیه آن را به زمان شاپور اول ساسانی در قرن سوم میلادی نسبت می دهند. احداث بنا بر فراز صخره های سنگی و اشراف کامل آن بر دره تاریخی خرم آباد و نیز جاری شدن چشمه پر آب گلستان از دامنه شمالی تپه از ویژگیهای اصلی بنا به شمار می آیند. از سوی دیگر نزدیکی بنا به غارهای پیش از تاریخ دره خرم آباد و دیگر آثار دوران تاریخی نظیر سنگ نبشته، مناره آجری، آسیاب گبری، پل شکسته و گرداب سنگی بیانگر پیوستگی قلعه با آثار یاد شده است. معماری کنونی بنا بیانگر الحاقات فراوانی است که در دوران های گوناگون بدان افزوده شده، بیشتر این تحولات مربوط به دوره صفویه تا قاجار می باشد. بر اساس مدارک تصویری تا حدود یکصد سال پیش بارویی دوازده برجی در پیرامون بنای فعلی وجود داشته که اکنون آثار یک برج از آن در محوطه شمال غربی قلعه قابل مشاهده است. وسعت تقریبی بنا 5300 متر مربع، شامل هشت برج، دو صحن و 300 جان پناه می باشد. ارتفاع بلند ترین دیوار تا سطح تپه 23 متر و مصالح آن از سنگ، آجر، خشت و ملات گچ و آهک است. ورودی بنا به سمت شمال و در بدنه برج جنوب غربی تعبیه شده که پس از گذر از راهرو ورودی به حیاط اول وصل می گردد. در شمال شرقی حیاط اول و در پشت یک طاق نمای بلند، چاه آب قلعه قرار دارد. عمق این چاه که بیشتر آن با برش صخره به سرچشمه گلستان راه یافته نزدیک به 42 متر است. در گذشته آب مورد نیاز ساکنین دژ از همین چاه تامین می شده و اکنون نیز قابل بهره برداری است.

زیبایی و معماری شگفت انگیز این قلعه تاریخی و باستانی لرستان موجب شده که از سوی بسیاری از کارشناسان به عنوان یکی از شاهکارهای مهندسی و معماری دنیا لقب گیرد. از اجزای بنا می توان به حیاط اول، حمام قدیمی، چاه قلعه و حیاط دوم اشاره کرد.

این بنا در گذشته خزانه حکومتی خاندان بدر در قرن چهارم هجری، مقر حکومتی اتابکان و والیان در دوره صفویه تا قاجار و پادگان نظامی و زندان سیاسی در دوران پهلوی بوده است. لیکن پس از ثبت بعنوان اثر ملی، با راه اندازی موزه مردم شناسی و مفرغ های لرستان، بنا به موزه تبدیل گردید. در سالیان اخیر با مرمت نمای بیرونی و داخل قلعه موزه های باستان شناسی، مردم شناسی، آزمایشگاه مرمت اشیا، مرکز فروش تولیدات فرهنگی و چایخانه سنتی در این مجموعه فرهنگی- تاریخی راه اندازی و پذیرای بازدید کنندگان است.

توصیه می شود در سفر به منطقه غرب کشور حتما از این بنای با شکوه دیدن فرمایید. پیشنهاد می شود در سفر به شهر خرم آباد از سایر جاذبه های دیدنی این منطقه از جمله پارک جنگلی مخملکوه، آبشار سرکانه، گرداب سنگی، دریاچه کیو، سنگ نبشته، مناره آجری، پل شکسته، دشت شقایق، پارک بهشت، آبشار نوژیان، آبشار بیشه، پارک جنگلی شوراب، تفرجگاه بام خرم آباد، دیوار نگاری غار دوشه، زورخانه طیب و... همچنین از غذاهای محلی منطقه لرستان نیز بهره مند شوید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتیهای ایران به قلعه فلک الافلاک شهر خرم آباد لرستان
• کتابچه قلعه فلک الافلاک (دژ شاپور خواست)، پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری فلک الافلاک، خرم آباد، لرستان
• قلعه فلک الافلاک (شاهکار معماری نظامی جهان)، روزنامه ابتکار، شماره 1800، شنبه 26/4/89
• نقشه راهنمای شهر خرم آباد، طراحی سپهر نقش آبادگران، اداره روابط عمومی و امور بین الملل شهرداری خرم آباد
• رهنما (استان لرستان)، راهنمای ایران سفر
• Lorestan Anthropology Museum (Falak-ol-Aflak Fortress), Lorestan Cultural Heritage