تخت سلیمان یا شیز نام محوطه تاریخی بزرگی است به وسعت 12.5 هکتار در کنار چشمه ای جوشان، در دره ای سر سبز که در دامنه کوههای بالکاش واقع شده و قله 3332 متری بلقیس در آن قد بر افراشته است.

معبد تخت سلیمان در موقعیت E47,14.201 وN36,36.109  و ارتفاع 2170 متر از سطح دریا در روستای تخت سلیمان و در 42 کیلومتری شمال شهر تکاب، یکی از نادرترین مکانهایی است که فرصت تحقیق روی اکثر دوره های تاریخی ایران را در اختیار می گذارد. شواهدی از دوران پارینه سنگی میانی (100 تا 40 هزار سال قبل) و زندگی انسان ناندرتال و یک عبادتگاه ماننایی در جنوب کوه زندان و سلسله های هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان در نقاط مختلف محوطه یا در اطراف آن از جمله کوه بلقیس و زندان سلیمان به چشم می خورد. حصار دایره ای شکل آتشکده همچون دیواره تیسفون باید یک یادگار اشکانی باشد. در دوره اشکانیان ساخت حصارهای دایره ای یا بیضوی شکل متداول بوده است. 36 کنگره دیوار تخت سلیمان می توانسته همانند آنچه در استون هنج سابقه داشته به مثابه یک تقویم نجومی بکار رود. اهمیت عمده تخت سلیمان به واسطه وجود آتشکده آذرگشنسب به معنای آتش اسب نر، یکی از سه آتشکده اصلی زرتشت در آن است، که در دوران پیروز، پادشاه ساسانی و پدر انوشیروان ساخته شد. در برخی منابع ذکر شده که زرتشت در شهر شیز در آذربایجان به دنیا آمده و از آنجا به کوه سبلان رفته و در خلوت آن کوه، اوستا به وی الهام شده است.

آتشکده آذر گشنسب آتشکده سلاطین و جنگاوران بوده و در واقع پایگاه نظامی، فرهنگی و مذهبی کشور بوده است و در عصر خود همان نقشی را داشته که تخت جمشید در زمان هخامنشیان داشت. در عین حال که تخت سلیمان به لحاظ در بر داشتن آتش اهمیت اداری و قضایی داشته، اهمیت مضاعف آن به علت واقع شدن در نقطه حساس و سوق الجیشی پادشاهی ایران بوده است. نگهداری اوستا در شیز، قرابت جغرافیایی دریاچه مقدس چیچست به این مکان و استقرار آن در آذربایجان که زادگاه زرتشت شمرده می شد، همجواری با سرحدات روم شرقی و مواضع قفقاز، همچنین وجود معادن طلا و سایر فلزات قیمتی و نزدیکی به تیسفون در روزگار ساسانیان مزیت ویژه ای به شیز بخشیده بود. گفته می شود شاهان ساسانی هنگام تاجگذاری و اردوکشی با پای پیاده به این مکان مشرف شده و از آتش مقدس (و احتمالا آناهیتا) یاری می جسته اند. فردوسی چنین می گوید که بهرام گور (بهرام پنجم) قبل از رویارویی با خاقان جهت استمداد از درگاه اهورامزدا (یا آناهیتا) به شیز آمده و پس از بازگشت پیروزمندانه نیز مجددا با این زیارتگاه شتافته و همراه با سران و بزرگانش در این مکان شکرگذاری کرده است. محوطه تخت سلیمان در زمان ایلخانان مغول نیز مورد توجه بوده و آباقاخان، پادشاه مغول که در مراغه مستقر بود اقدام به ساخت شکارگاه تابستانی و قرارگاه حکومتی در داخل محدوده کرد.

کوه زندان اسکندر نیز که از بقایای رسوبات محل قبلی چشمه تخت سلیمان تشکیل شده در موقعیت E47,12.087  و N36,36.863 و ارتفاع 2245 متر از جاذبه های طبیعی و تاریخی این منطقه است. پیشنهاد می شود در اواسط بهار به منطقه تخت سلیمان مراجعه شود تا از حداکثر جاذبه طبیعی و سرسبزی بهره مند گردید. همچنین از سایر جاذبه های طبیعی اطراف، از جمله غار آبی سهولان، غار باستانی کرفتو، جزیره متحرک و... نیز بازدید فرمایید.

 منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتیهای ایران به معبد تخت سلیمان
• تخت سلیمان، گاه شمار باستانی ایران، روزنامه همشهری، پنجشنبه 22 مرداد 1388، صفحه 19(گردشگری)، سال هفدهم، شماره 49080
• کتاب آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی، محمدرضا طالبی، ناشر: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، چاپ اول
• کتاب شیز، تخت سلیمان (مجموعه آتشکده آذرگشنسب)، نوشته محمدرضا خاکزاد، ناشر: مهندسین مشاور پایاب طرح، چاپ اول 1387، شابک: 9789643304713
• کتاب گل مهرهای تخت سلیمان، جستاری در مهرشناسی اواخر ساسانی، نوشته روبرت گوبل، ترجمه فرامرز نجدسمیعی، ناشر: پایگاه پژوهشی مجموعه تاریخی تخت سلیمان، چاپ اول 1384، شابک: 9644210123
• فیلم مستند تخت سلیمان