روستای خرانق مرکز بخش خرانق شهرستان اردکان در استان یزد، در62 کیلومتری شهر اردکان، 85 کیلومتری شهر یزد، در مسیر جاده اردکان به طبس، در موقعیت E54,46.658 و N32,20.694 و ارتفاع 1790 متر از سطح دریا واقع است.

این روستا بین دو منطقه کوهستانی و کویری قرار گرفته است. با وجود همجواری با کویر، سر سبز است و آب و هوای آن معتدل و زمستان های نسبتا سردی دارد. رودخانه فصلی خرانق در شرق، کوه قلعه در شمال غرب و کویر در جنوب روستا قرار گرفته است.

روستای خرانق را در تاریخ ((خورانق)) یعنی زادگاه خورشید می گفته اند و قدمت آن به زمان های خیلی دور بر می گردد. آنقدر که گفته می شود خرانق حتی قدیمی تر از شهر یزد است و آثار تاریخی چند هزار ساله ای در آن وجود دارد، اهمیت این روستا را چند برابر و آن را به یک منطقه باستانی با بافت تاریخی ارزشمند تبدیل کرده است. از مهم ترین آثار تاریخی این روستا می توان به قلعه، منار جنبان، کاروانسرا، پل آبراه (آب گذر)، مشهدک، باباخادم، حمام، آسیاب، مسجد جامع، شتر گلو، مزرعه آقا و... اشاره کرد.

منار جنبان آجری بلندی به ارتفاع نزدیک به 15 متر از سطح پشت بام و دو متر قطر که با دست به راحتی می توان آنرا به حرکت در آورد در بالای مسجد تعبیه شده که از مرتفع ترین بناهای منطقه است و در قدیم بعنوان برج دیدبانی و فانوس خانه استفاده می شده است. قلعه خرانق که بنا به بعضی روایات قدمت آن به سه هزار سال قبل می رسد با مساحتی حدود 1.1 هکتار یکی از عظیم ترین، کامل ترین و زیباترین قلعه های مسکونی روستایی استان یزد می باشد و دارای حصار، برج، دروازه و خندق است و نمونه ای از مجموعه های آبادی ها و زیستگاه انسان ها است که در گذشته از آن استفاده می شده است. این قلعه عموما از خشت و گل است و اندک مصالح دیگر نظیر سنگ و گچ در معماری آن به کار رفته است. کاروانسرای خرانق نیز که ساخت آنرا به دوران قاجار نسبت داده اند از نوع کاروانسراهای دشتی که عموما یک طبقه ساخته شده و به سبک بناهای شاه عباسی می باشد. پل قدیمی بر روی رودخانه فصلی خرانق از قدیم با مصالح سنگی احداث شده و برای انتقال آب روستا از روی آن از روش ظروف مرتبطه (اشتر گلو) استفاده شده که در نوع خود در استان یزد بی نظیر است.

گفته می شود که مشهدک محل جلوس و توقف امام رضا (ع) می باشد که هنگام عبور از این منطقه در مسیر مدینه به مرو، در این مکان توقف و اقامه نماز فرموده است. بعدا در محل آن بنایی احداث گردید که تا کنون پا برجا می باشد.

شغل اصلی ساکنان روستای خرانق عموما کشاورزی یا باغداری است. در کنار آن گاهی دامداری در سطح کوچک و زنان به قالیبافی مشغولند. محصولات عمده این روستا گندم، هویج (زردک)، پنبه، جو و خربزه است. ولی به علت کمبود آب و محدودیت زمین مناسب و سایر مشکلات کشاورزی کفاف زندگی اهالی را نمی دهد و روستاییان در فصولی از سال در امور ساختمانی، معادن و... به فعالیت می پردازند.

پیشنهاد می شود در سفر به استان یزد حتما از این روستای تاریخی دیدن نمایید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتیهای ایران به روستای خرانق
• کتاب راهنمای گردشگری روستاهای ایران 6، نوشته حسن زنده دل، انتشارات ایرانگردان، سال 1386، شابک: 9789646635814
• بروشور خرانق دهکده جهانی، روابط عمومی بخشداری خرانق
• بروشور اردکان، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد
• کتاب اطلس راه های ایران، نوشته سعید بختیاری، انتشارات گیتاشناسی، چاپ اول، سال 1396، شابک: 9789643424817
• راهنمای ایران سفر استان یزد، تهیه کنندگان: محمد حسین لاجوردی و حامد همراه، سال 1391، انتشارات بافرزانگان، شابک: 9786006919010
• کتاب جاذبه های گردشگری ایران، نوشته مسعود سنوبری، چاپ اول، سال 1388، شابک: 9789640443842
• بروشور اردکان پایتخت گفتگوی تمدن ها، راهنمای گردشگری شهرستان اردکان، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان اردکان
• بروشور اردکان دیار عالمان، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد
• کتاب یونان کوچک، نوشته علی سپهری اردکانی، انتشارات قداست، چاپ دوم، سال 1391، شابک: 9647956223