شهر گرگان مرکز شهرستان گرگان و مرکز استان گلستان، در شمال شرقی ایران، جنوب شرقی دریای کاسپین، دامنه شمالی رشته کوه های البرز و نوار سرسبز جنگل های هیرکانی، در مسیر اصلی شمالی راه تهران- مشهد، به فاصله 142 کیلومتری شمال شرق ساری، 409 کیلومتری شمال شرقی تهران، 566 کیلومتری شمال غربی مشهد و 85 کیلومتری جنوب غربی شهر باستانی جرجان (گنبد کاووس فعلی)، به ارتفاع 150 متر از سطح دریا واقع است.

گرگان شهری بسیار زیبا و سرسبز، با طبیعتی کم نظیر است که گردشگران متنوع و متعددی را به سوی خود جذب می کند. با سفر به این شهر فوق العاده و رفتن به درون طبیعت آن، مانند پارک های جنگلی باشکوه، آبشارها، رودخانه ها، دریاچه ها، تپه ها، کوه ها و قله های سر به فلک کشیده می توان از آب و هوای خوش و مناظر طبیعی بسیار زیبای آن لذت برد. علاوه بر جاذبه های طبیعی، این شهر دارای آثار تاریخی و ارزشمند بسیاری نیز هست. مسجد جامع، دیوار دفاعی، کاروانسرا، بازار، امامزاده نور، خانه های تاریخی، کاخ ها، موزه ها، تپه های باستانی و... از جمله آثار تاریخی شهر و شهرستان گرگان هستند.

نویسندگان قدیم یونانی اسم گرگان را هیرکانیا ضبط کرده اند. گرگان در دوران باستان در منطقه مرزی سرزمین پارت شامل دو ناحیه دهستان در شمال و ورکان در جنوب و منطقه رود گرگان فعلی بوده است. گرگانیان از بهترین افراد گارد جاویدان داریوش اول هخامنشی به شمار می رفتند و گارد شخصی پادشاهان هخامنشی از گرگانیان بود. بعد از اسلام این ایالت از توابع خراسان شمرده می شد ولی در حقیقت ایالتی مستقل بود. مسیر شمالی راه ابریشم از این شهر می گذشته است. قلعه ها، کاخ ها و استحکامات متعددی در دوران مختلف تاریخی در این منطقه ساخته شده است. محمد حسن خان قاجار، فرزند فتحعلی خان و پدر آقا محمد خان قاجار، گرگان (استرآباد) را پایتخت خود قرار داد. استرآباد را باید مهد خاندان قاجار خواند چراکه آقامحمد خان قاجار، موسس این سلسله در استرآباد به دنیا آمد.

بافت تاریخی گرگان به وسعت بیش از 162 هکتار شامل منطقه نعلبندان، دروازه ها و کاروانسراهای متعدد است که در سال 1310 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

کاخ سلطنتی (کاخ-موزه) پس از مرمت به کاخ موزه گرگان تبدیل شده است. این بنا در دو طبقه به سبک اروپایی در سال 1317 هجری شمسی به دستور رضا شاه پهلوی در کنار مجموعه ای از ساختمان های اداری ساخته شد و یکی از 12 کاخ پهلوی و محل اقامت این خانواده بوده است. کاخ موزه گرگان بعنوان بیست و چهارمین موزه کشور و نخستین موزه شمال کشور مطرح بوده که در سال 1336 به شماره 1538 به ثبت ملی رسید. در این موزه آثار تاریخی و فرهنگی از هزاره پنجم پیش از میلاد در معرض دید علاقمندان است.

خانه امیر لطیفی بنایی دو طبقه و رو به جنوب با یک هزار متر مربع مساحت در محله چهارشنبه ای بافت تاریخی گرگان قرار دارد. تاریخ ساخت بنا به اواخر دوره قاجار می رسد و اکنون موزه صنایع دستی گرگان است. بنای این خانه به شماره 2391 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

مدرسه عمادیه با وسعتی در حدود 1550 متر مربع دارای قدمتی بیش از 500 سال است که بنای آن به اواخر دوره تیموریان و اوایل دوران صفویه می رسد. مدرسه عمادیه شامل فضاهایی مانند حمام، آب انبار، آرامستان و حیاط زیبای سنگ فرش است. بنای مدرسه عمادیه به شماره 2465 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد جامع گرگان از مهمترین جاذبه های گردشگری تاریخی فرهنگی این شهر است. مسجد جامع گرگان بازمانده از دوران سلجوقیان، دارای معماری و نشان دهنده هنرمندی استادان معمار آن زمان است. مناره های کروی آجری، کاشی های هفت رنگ و کتیبه های کوفی مناره ها از تزیینات آن است. مناره های گرد آجری، دو لنگه در معرق کاری شده و منبت کاری دوره تیموری از جمله آثار شاخص این مسجد می باشند.

بازار قدیم گرگان به بازار نعلبندان مشهور است و در میان بافت قدیمی این شهر قرار دارد. در این بازار محصولات متنوعی مانند میوه، سبزیجات، ماهی و همچنین کالاهای متنوعی مانند ظروف مسی و صنایع دستی مانند دست بافت ها، زیورآلات، روسری ترکمنی و... به خریداران و مسافران عرضه می گردد.

کاروانسرای قزلق که به شماره 2903 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است، با معماری خاص و قابل توجه در قسمت کوهستانی گرگان قرار دارد. این بنا مربوط به دوران اسلامی بوده و از سنگ و ملات گچ ساخته شده است.

خانه تقوی ها بازمانده از دوران قاجار است که یادآور معماری زیبا و دیدنی آن زمان می باشد. این بنا وسعتی حدود دو هزار متر مربع دارد که بخشی از آن در اختیار سازمان میراث فرهنگی و بخش دیگر در مالکیت ورثه است. این خانه زیبا دارای بیش از 10 حیاط اصلی و فرعی است. قسمتی از مجموعه بصورت کوشک و عمارت کلاه فرنگی ساخته شده است.

امامزاده نور مقبره اسحاق بن موسی بن جعفر (ع) از آثار دوره سلجوقی می باشد. بنای این امامزاده به صورت کثیرالاضلاع ساخته شده و در محله سرچشمه گرگان قرار دارد. این بنا دارای تزیینات آجری محراب گچ بری و دو لنگه در قدیمی و صندوق چوبی نفیس است که تاریخ 867 هجری قمری روی آن حک شده است. این بنا در قرن نهم هجری قمری ساخته شده است.

تپه های باستانی تورنگ تپه، قره قاول، شاه تپه، یارم تپه از تپه های باستانی شاخص این منطقه هستند که گنجینه ها و آثار کشف شده از آن ها به هزاره سوم قبل از میلاد مسیح می رسد و نمونه های ارزشمند آن ها در موزه ایران باستان و موزه شهر گرگان قابل بازدید هستند.

پارک جنگلی ناهار خوران و پارک جنگلی النگدره در جنوب شهر گرگان، روستای زیارت و آبشار زیارت، تپه هزار پیچ (بام گرگان)، جنگل قرق و جنگل توسکستان از جمله جاذبه های طبیعت گردی شهرستان گرگان هستند.

نان خرمایی، حلوا آماج، نان زنجبیلی، سرغربیلی، نان پادرازی، نان شیرمال، قطاب، پنیر زیارت، ماهی، خاویار، محصولات لبنی و دامی، میوه های فصلی، توتون، سویا، پنبه، آرد و... از جمله سوغات و قالی، قالیچه، پشتی و جاجیم صنایع دستی معروف گرگان هستند.

از غذاهای محلی گرگان می توان به خورشت ساک (اسفناج، گوشت و نخود)، فسنجان خارش (گوشت و گردو)، ماش پتی خارش (ماش و اسفناج)، باقلا پته (باقلا)، کئی ترشک (کدو حلوایی، نخود، لوبیا و چقندر)، اسپناس خارش (اسفناج و گوشت) و البته اکبر جوجه و غذاهای ترکمنی نظیر چکدرمه و... اشاره نمود.

دسترسی به شهر گرگان از مسیر هوایی، راه آهن و جاده های هراز و فیروزکوه میسر است. آب و هوای گرگان معتدل و مرطوب است. در این شهر امکانات مناسبی مانند هتل ها، اقامتگاه های سنتی، مدرن و جنگلی متعددی برای گردشگران فراهم است. پیشنهاد می شود حتما چند روزی را در این شهر زیبا و پر جاذبه اقامت نموده و از جاذبه های طبیعی و تاریخی فرهنگی، همچنین محصولات و غذاهای محلی آن بهره مند شوید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به شهر تاریخی گرگان
• کتاب جاذبه های گردشگری استان گلستان، نوشته علی شریفی رضوی و همکاران، انتشارات اروانه، چاپ اول سال 1399، شابک: 9786227368763
• کتاب شناخت شهرهای ایران، نوشته عبدالحسین سعیدیان، انتشارات علم و زندگی، چاپ دوم 1383، شابک: 96490052805
• ماهنامه مهر پارسه، شماره پیاپی 18، شماره 10، فروردین ماه 1398
• بروشور جاذبه های گردشگری استان گلستان، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، اداره کل استان گلستان
• بروشور راهنمای گردشگری استان گلستان، گلستان نگارستان ایران، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گلستان، روابط عمومی، امور فرهنگی و بین الملل