قلعه شهرسب در استان یزد، شهرستان ابرکوه (ابرقو)، روستای شهرسب، در جنوب مسیر ابرکوه به شهر یزد، به فاصله 4 کیلومتری شرق ابرکوه و 132 کیلومتری جنوب غربی شهر یزد، به مختصات E53, 19.830 و N31, 08.609 و ارتفاع حدود 1500 متر از سطح دریا واقع است.

قلعه شهرسب به صورت ارگی عظیم با 17000 متر مربع مساحت است و سردری رفیع دارد. هسته مرکزی این مجتمع مسکونی بزرگ به دوره صفویه نسبت داده می شود که با برج و بارو و سردری جداگانه؛ یعنی با هشت برج در چهار زاویه در میان قلعه بیرونی واقع شده است. در حفاری های باستان شناسی قلعه شهرسب قبوری یافت شد که رو به قبله نبودند و حکایت از دفن مردگان در این محل در پیش از اسلام دارند. ارگ تاریخی شهرسب در سال 1384 به شماره 13724 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کوچه ها و خانه های این مجموعه مسکونی به صورت شطرنجی طراحی شده اند و اکثر خانه های مسکونی در طرفین کوچه ها قرار دارند. اغلب خانه ها یک الی دو طبقه هستند و پشت بام های گنبدی و چسبیده به یکدیگر دارند. این ارگ با دو حصار متحدالمرکز؛ یعنی جمعا شانزده برج، از معدود قلعه های استان یزد است که معماری آن نسبتا سالم مانده است. به نظر می رسد که در دوران قاجار و به دلیل افزایش جمعیت ساکن در قلعه، قسمت دوم بین حصار بیرونی و قلعه داخلی به فاصله حدود 25 متر، به مجموعه اضافه شده است.

شهرستان ابرکوه بیش از 50 قلعه دارد که مهم ترین آنها قلعه شهرسب می باشد. ارگ شهرسب از مهمترین جاذبه های گردشگری شهرستان ابرکوه محسوب می شود. معماری قلعه شهرسب ابرکوه نسبتا سالم مانده است و قسمتهایی از زندگی اجتماعی مردم آن دوران، شامل منطقه مسکونی، هشتی، حمام، انبار غلات و اصطبل را شامل می شود.

مصالح به کار رفته در ساخت این مجموعه مسکونی خشت خام، گل، سنگ، چوب، آجر پخته و... می باشد که در خانه های بزرگتر آن، تزیینات گچبری، نقوش اسلیمی گل و بوته و مقرنس کاری بکار رفته است.

نام باستانی روستا ((آذر)) به نام یکی از ماه های سال بوده است. آذر یکی از 12 روستای بزرگ ابرکوه باستان بوده است که نامگذاری آن ها بر اساس ماه های سال شمسی بوده است. شهرسب نام یکی از بزرگان طایفه هزار اسبان ایرانی بوده که نامش در شاهنامه و بر روی گنبد عالی ابرکوه نیز آمده است. لیکن عموم بر این باورند که با توجه به اینکه این قلعه محل نگهداری و پرورش اسب های خوانین روستا بوده است، به نام شهرسب مشهور شده است.

امروزه خانه های اهالی روستا در بیرون قلعه قرار دارد. علاوه بر ارگ شهرسب، مسجدی بسیار قدیمی و  سردخانه و گرمخانه نیز در روستا وجود دارد که از جاذبه های گردشگری این روستا به شمار می رود. روستای شهرسب حدود 35 هکتار وسعت دارد. قالی بافی در این روستا رواج دارد و در اغلب خانه ها دار قالی برپاست.

شهر ابرکوه در استان یزد و در وسط مثلث طلایی گردشگری ایران؛ یعنی سه شهر یزد، اصفهان و شیراز قرار دارد. پیشنهاد می شود در سفر به استان یزد و شهرستان ابرکوه از این قلعه باشکوه که همچنان ساختار تاریخی خود را حفظ کرده است به عنوان یک جاذبه تاریخی فرهنگی ایران بازدید نمایید و با سبک زندگی مردمان آن دوران بیشتر آشنا شوید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به قلعه شهرسب ابرکوه
• بروشور ابرکوه، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد