سایت باستانی بندیان در مجاورت تپه باستانی یاریم تپه، در یک کیلومتری درگز به سمت ارتیان، شمال استان خراسان رضوی، شمال شرقی ایران به فاصله268 کیلومتری شمال غرب مشهد و در مختصات E59, 06.128 و N37, 27.797 و ارتفاع حدود 470 متر از سطح دریا واقع است.

این اثر باستانی یکی از منحصر به فرد ترین آثار و ابنیه ای است که سر از دل خاک بیرون کشیده و راهنما و گویای بسیاری از مسائل تاریخی ایران زمین در دوره ساسانیان شد. این آثار بین 1500 تا 1700 سال قدمت دارند و عمدتا مربوط به دوره بهرام گور ساسانی یعنی سال 420 میلادی می باشد. این اثر ارزشمند نه تنها از حیث معماری، بلکه از جهت سیاسی، مذهبی و نوع زندگی دوره ساسانیان دارای اهمیت است.

مهمترین بخش این سایت به تالارهای مرکزی به طول 10.25 متر و عرض 8.60 متر و فضاهای وابسته به آن اختصاص یافته است که در زمان رونق بنا به باغ یا حیاطی وسیع راه داشته است. آنچه پیرامون این تالار بر نمای دیوارها با ارتفاع حدود یک متر باقی مانده، نقوش نفیس گچبری شده زیبایی است که معرف موضوعات مذهبی، بزم و شکار، جنگ و پیروزی با دشمن، معرف اشخاص و غیره می باشد. از دیگر بناهای مکشوفه در این محوطه می توان به آتشدان، محراب، اتاق هدایا، اتاق مخصوص نامه ها و مرسوله ها، برج خاموشی و استودان ها اشاره کرد. با کشف بنای برج خاموشی نظر محققان راجع به تدفین زرتشتیان به کلی تغییر نمود.

از آنجا که بندیان و درگز در مسیر جاده ابریشم قرار داشته، تاثیرات متقابل تمدن های مختلف را می توان در این آثار مشاهده کرد. در کتیبه بدست آمده درگز با مرو یک واحد سیاسی را تشکیل می داده است و مقر یکی از دژبانی های ساسانیان بوده است.

 پادشاهان ساسانی در طول حکومت خود با دو دشمن قدرتمند درگیر بودند. در غرب با قدرت رومیان مواجه بودند که برای گسترش سرزمین می جنگیدند و در شمال شرق گرفتار حمله و تهاجمات هپتالی ها بوده اند. در آن زمان، حفظ مرزهای شرقی برای دولت مرکزی ساسانی از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. اغلب شاهزادگان را به عنوان پادشاه محلی به مرو و ابیورد (درگز) و قسمت های شرقی می فرستاده اند. تهاجمات هپتالی ها و شکست لشکریان آنان در بقایای به جا مانده در اثر بندیان درگز به صورت تصویر قابل مشاهده است.

آتشدانی گچی به مساحت 4 متر مربع وجود دارد که سالم ترین و زیباترین آتشدانی است که در ایران کشف شده است و در نوع خود بی نظیر است. در شمال آتشکده اتاقی است که سه استودان گچی به طول 1.5 متر در 70 سانتیمتر قرار داشته است.

تصاویر گچبری دورتادور تالار منقش شده است و مسائل مهم دوران ساسانیان را بدست ما می دهد. در کنار تصاویر چهار کتیبه به خط پهلوی وجود دارد. یکی از نقوش گچبری، نقش شخصی است که به شکل چهارزانو روی فرشی به شکل بیضی قرار دارد. در مجاورت آن شخصی دهانه اسب را گرفته که احتمالا یک زن باشد. از طرف دیگر دو شخصیت مذهبی در دو طرف ایستاده اند و گویا آتشدان و یک چوبدستی در دست دارند.

در حال حاضر محوطه باستانی بندیان به همت سازمان میراث فرنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به اولین سایت موزه باستان شناسی گردشگری ایران تبدیل شده است.

پیشنهاد می شود در سفر به مشهد و شمال شرق ایران، از سایت موزه باستانی بندیان درگز، تفرجگاه پارک ملی تندوره، بازارچه مرزی لطف آباد، روستاهای هدف گردشگری و دیگر جاذبه های این منطقه بازدید داشته و از غذاهای محلی آن نظیر یخنی، قابلی و... نیز بهره مند شوید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به سایت موزه باستانی بندیان درگز
• کتاب درگز نگین خراسان (تمدن 7000 ساله)، نوشته قربان محمد زاهدی، نشر ضریح آفتاب، چاپ دوم 1397، شابک: 9786004761543
• کتاب راهنمای گردشگری استان های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، نوشته محمدرضا شیخ، انتشارات ارسلان، چاپ اول زمستان 1377، شابک: 9786005420081
• بروشور راهنمای گردشگری شهرستان درگز، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی، اداره شهرستان درگز