شهر اسفراین مرکز شهرستان اسفراین در استان خراسان شمالی و شمال شرق ایران است. اسفراین در فاصله 350 کیلومتری شمال غربی مشهد، 65 کیلومتری جنوب شرقی بجنورد و 115 کیلومتری شمال غربی سبزوار و در مسیر راه بجنورد- کاشمر به مختصات E 057, 29  و N 37, 06 و ارتفاع حدود 1220 متر از سطح دریا قرار دارد.

اسفراین یکی از شهرهای قدیم خراسان بزرگ است و در دوران پارتیان و ساسانیان اهمیت بسزایی داشته است. انوشیروان عادل پادشاه ساسانی زاده اسفراین است. در کتاب تاریخ نیشابور به حضور قباد در اسفراین و ازدواج وی در این شهر اشاره شده است. در چند دوره تاریخی به نام اسفراین سکه ضرب شده است. در دوران سربداران اسفراین یکی از مراکز حکومتی محسوب می شد. اسفراین در حمله اعراب، غزها، مغولها، تیمور، ازبکان و افاغنه بارها تخریب و بازسازی شده است.

اسفراین آب و هوایی معتدل و خشک دارد. رود فصلی بیدو از میان شهر می گذرد. کوه شاه جهان در شرق شهر قرار دارد.

شهر تاریخی بلقیس (شهر قدیم اسفراین) که در 6 کیلومتری شهر اسفراین امروزی قرار گرفته است، ساختاری کاملا دفاعی دارد. ارگ بلقیس بر خلاف اکثر قلعه ها بر روی سطح هموار دشت ایجاد شده که در اطراف آن خندق احداث نموده اند. مساحت ارگ بلقیس 51800 متر مربع را در بر گرفته و بیش از 29 برج در اندازه های مختلف در گرداگرد آن تعبیه شده و از هر سو با خندق احاطه شده است. مصالح اصلی بکار رفته در ساخت قلعه گل/چینه است که در بخش های مختلف از خشت، آجر و چوب جهت استحکام بیشتر استفاده شده است. دروازه ورودی اصلی آن در ضلع شمالی با یک پیش آمدگی به داخل شارستان مشخص است. حصار شارستان مربوط به دوره صفویه می باشد که طولی بالغ بر پنج کیلومتر و ضخامت دیوار در برخی نقاط به هفت متر می رسد. حدود 70 برج دفاعی اطراف شهر را احاطه نموده و چهار دروازه در چهار جهت اصلی داشته است. در محدوده شارستان بخش های مختلفی قرار گرفته که عبارتند از تپه منار، بازار، محدوده صنعتی و کارگاهی، گورستان، مقبره شیخ آذری، آب انبار، مدرسه و ...

در تپه منار بخش هایی از یک سازه ستون دار به دست آمده که احتمالا مربوط به شبستان مسجدی در قرون 2 تا 4 هجری قمری می باشد. بعلاوه سازه های خشتی دوران ساسانی، صحن حیاط دار با ورودی آجرفرش و سازه آبی (کاریز) نیز در این قسمت کشف گردیده اند. این بنا تا پیش از اسلام آتشکده بوده است. مجموعه یخدان ها در فاصله 700 متری غرب ارگ و در حاشیه جنوبی روستای جوشقان قرار دارند. مقبره شیخ آذری اسفراینی شاعر و عارف قرن نهم هجری (دوران تیموریان) در محدوده شهر تاریخی بلقیس قرار گرفته و به عنوان بخشی از مجموعه شهر تاریخی بلقیس اسفراین در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. دو آب انبار شامل سردر، راه پله و مخزن نیز در محدوده شارستان وجود دارد.

اسفراین پایتخت کشتی باچوخه نیز هست. هر ساله در روز چهاردهم فروردین هزاران نفر برای مراسم اصلی کشتی باچوخه در گود زینل خان اسفراین به این شهر مراجعه می کنند.

در سفر به منطقه اسفراین می توانید از گود زینل خان، میدان تندیس کشتی، روستای تاریخی انوشیروان، روستای هدف گردشگری رویین (پایتخت صنایع دستی نساجی ایران)، قلعه صعلوک، طاقدیس سالوک، سد اسفراین، غارهای دستکند راونیز (شهر تاریخی راونیز)، غار شیخ، آبشار توی، آبشار ایزی و... نیز بازدید داشته باشید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به اسفراین و شهر تاریخی بلقیس
• کتاب شناخت شهرهای ایران، نوشته عبدالحسین سعیدیان، انتشارات علم و زندگی، چاپ دوم 1383، شابک: 96490052805
• بروشور شهر تاریخی بلقیس، پایگاه ملی میراث فرهنگی شهر تاریخی بلقیس اسفراین و سکونت گاه های کهن منطقه، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان شمالی
• کتاب راهنمای گردشگری استانهای خراسان رضوی- شمالی- جنوبی، نوشته محمد رضا شیخ، انتشارات ارسلان، چاپ اول زمستان 1388، شابک: 9786005420081