قلعه باستانی ایزدخواست در شمال استان فارس، در فاصله 120 کیلومتری اصفهان، 333 کیلومتری شیراز، 66 کیلومتری آباده و 60 کیلومتری شهرضا در کنار بزرگراه اصفهان-شیراز به مختصات E052, 07.736 و N31, 30.791 و ارتفاع حدود 2250 متر از سطح دریا قرار دارد.

قلعه باستانی ایزدخواست یا به تعبیر سفرنامه پرنو موریس آشیانه عقاب که به آن قلعه سرسنگ نیز می گویند، اولین بنای چند طبقه ای جهان محسوب می شود که با مصالح ابتدایی خشت، گل، چوب، و کاه تا هفت طبقه خانه ها را بر روی هم ساخته اند. قلعه ایزدخواست بر روی صخره ای رسوبی بنا شده است که از سه طرف به پرتگاه های طبیعی که ارتفاع آنها تا هفتاد متر هم می رسد منتهی می شود و از این جهت امنیت بالایی داشته است. تنها راه ورود قلعه از جهت جنوب آن از روی پل چوبی متحرکی که بر روی خندق دست کند قرار گرفته امکانپذیر است. بقایای ستون ها، دیوارها، دهلیزها، خانه ها، مسجد و حمام قلعه همچنان بجا مانده است.

 مساحت کلی قلعه حدود بیست هزار متر مربع است که بنا بر اطلاعات موجود، حدود پنج هزار نفر در آن زندگی می کرده اند. این قلعه تا سال 1260 دارای سکنه بوده که پس از آن مردم قلعه را ترک و شهر جدید را در کنار بستر رودخانه در دامنه دره ایزدخواست بنا کرده اند. آتشکده قلعه ایزدخواست به صورت چهار طاقی با ستون های سنگی به ارتفاع حدود یازده متر، یکی از معروفترین آتشکده های فارس است. این بنا در قرن نهم و پس از ورود اسلام به ایران به مسجد تبدیل شد.

سفرنامه نویسان و شرق شناسان متعددی درباره این قلعه نوشته اند که از جمله می توان به ادوارد براون، سعد السلطنه منیایی، دکتر هزیشن بروکشن، ابن بطوطه، دوبد، دکتر جان فرایر، دکتر ویلیماز جکسون و سفرنامه پرنو موریس اشاره کرد.

از سایر جاذبه های این منطقه می توان به دره عظیم ایزدخواست، به طول 50 کیلومتر، و وجود رودخانه ایزدخواست که از کوه مروارید سرچشمه می گیرد، در مرکز آن که بستر کشاورزی و دامپروری ایزدخواست را فراهم نموده است اشاره نمود. وجود غارهای متعدد دست کند در طول این دره متعلق به زمان ورود آریایی ها به این ناحیه و سکونت مادها نسبت داده می شود. سد قوسی ایزدخواست اولین سد قوسی جهان در منطقه گلوگاه که کم عرض ترین نقطه از دره است و بنای آن را به دوران ساسانیان منسوب می دانند. کاروانسرای صفوی ایزدخواست به دستور شاه عباس صفوی در حدود چهار قرن پیش به صورت مربع شکل به مساحت چهار هزار متر مربع در مجاورت رودخانه ایزدخواست ساخته شده است. پل صفوی نیز در مقابل کاروانسرا و جهت عبور از رودخانه ایزدخواست بر روی پنج دهنه ساخته شده است. برج دیده بانی نوربخش بنایی استوانه ای شکل بر روی لبه شرقی دره ایزدخواست در سال 1315 توسط ژاندارمری و ارتش ساخته شده است.

دهکده پلکانی ایزدخواست، بزرگترین پل راه آهن خاور میانه، باغ های ایزدخواست، بیشه زار طبیعی، امامزاده سید علی و یادمان شهدای ایزدخواست از جمله جاذبه های گردشگری این منطقه هستند. پیشنهاد می شود در سفر بین اصفهان و شیراز از این بنای باستانی منحصر به فرد بازدید داشته باشید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به قلعه ایزدخواست
• کتاب مجموعه راهنمای جامع ایرانگردی (14) استان فارس، نوشته حسن زنده دل و دستیاران، نشر ایرانگردان، چاپ 1377، شابک: 9646635063
• کتاب شناخت شهرهای ایران، نوشته عبدالحسین سعیدیان، انتشارات علم و زندگی، چاپ دوم 1383، شابک: 96490052805
• بروشور ایزدخواست در یک نگاه، نوشته علیرضا صالحی، شهرداری و شورای اسلامی شهر ایزدخواست، سال 1397
• ماهنامه ایران شناسی و ایران گردی سرزمین من، شماره پیاپی 100، فروردین 1397