تخت جمشید مجموعه بنایی است که بر روی صفحه سنگی به وسعت 125 هزار متر مربع در دامنه کوه رحمت، واقع در استان فارس، شهر مرودشت و در 55 کیلومتری شمال شرقی شهر شیراز در حدود سال 520 قبل از میلاد توسط داریوش اول هخامنشی بنیان گذاری شد. این مکان از سال 1979 یکی از آثار ثبت شده ایران در میراث جهانی یونسکو است.

تخت جمشید یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان پیوسته پایتخت مجلل و تشریفاتی امپراتوری ایران در زمان شاهان هخامنشی بوده است. در این شهر باستانی، مجموعه کاخ هایی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول طی 150 سال بنا شده است و مرکزی برای برگزاری مراسم آیینی و جشن ها مخصوصا نوروز بوده است.

تخت جمشید با نام های پارسه، هزار ستون، چهل منار و پرسپولیس نیز معروف است. یونانیان به آن پرسه پلیس و بعدها مورخین اسلامی آنرا تخت جمشید نامیدند.

در نخستین روز سال نو گروه های زیادی از ملل گوناگون به نمایندگی از ساتراپی ها یا استانداری ها با پیشکش هایی متنوع در تخت جمشید جمع می شدند و هدایای خود را به شاهنشاه تقدیم می کردند. بنیانگذار تخت جمشید داریوش بزرگ بود. البته پس از او پسرش خشایارشا و نوه اش اردشیر یکم با گسترش این مجموعه به بزرگی آن افزودند. بسیاری از اطلاعات موجود که در مورد تاریخ هخامنشیان و فرهنگ آنها در دسترس است به خاطر سنگ نبشته هایی است که در این کاخ ها و بر روی دیواره ها و لوحه های آن حکاکی شده است. باور تاریخ دانان بر این است که اسکندر مقدونی سردار یونانی در 330 پ.م. به ایران حمله کرد و تخت جمشید را به آتش کشید و احتمالا بخش عظیمی از کتاب ها فرهنگ و هنر هخامنشی را با این کار نابود نمود. با این حال ویرانه های این مکان هنوز هم برپاست و باستان شناسان از ویرانه های آن نشانه های آتش و هجوم را بدست آورده اند.

تخت جمشید بر روی پهنه ای نیمه طبیعی-نیمه مصنوعی ساخته شده است. اهمیت و کیفیت این ویرانه های تاریخی آن را تبدیل به یک محوطه منحصر به فرد باستان شناختی کرده است.

قسمتهای شاخص مجموعه تخت جمشید عبارتند از: پلکان ورودی، دروازه ملل، کاخ آپادانا، کاخ سه دروازه (کاخ مرکزی یا تالار شورا)، کاخ صد ستون (تالار تخت)، کاخ تچر (تالار آینه)، کاخ هدیش، مجموعه حرمسرا، خزانه، چاه سنگی و آرامگاهها که هر یک به تنهایی نیازمند توضیحات است و در این نوشته نمی گنجد.

این مجموعه که در روزگار آبادانی، شکوه و عظمتی خیره کننده داشته است، در حال حاضر یکی از جاذبه های گردشگری اصلی ایران به شمار می رود و هر ساله بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی را به سمت خود جذب می نماید. 

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتیهای ایران به تخت جمشید
• بروشور تخت جمشید Persepolis، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس
• کتاب استان فارس، مجموعه راهنمای جامع ایرانگردی 14، نوشته حسن زنده دل، نشر ایرانگردان، چاپ اول بهار 1377، شابک: 9646635063
• کتاب شناسایی مسیرهای گردشگری با رویکرد میراث جهانی ثبت شده ایران توسط سازمان یونسکو، ترجمه و تالیف آرش نورآقایی و سارا سادات مکیان، چاپ اول 1394، انتشارات مهکامه، شابک: 9786007127452
• کتاب آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری