سفر مشهد از جمله سفرهایی است که نمیتوان دست خالی از آن بازگشت و حتما باید سوغاتی، هرچند کوچک ولی متبرک برای نزدیکان خریداری نمود. در سفر به مشهد و خراسان می توان سوغاتی های متنوعی خریداری کرد، از سوغات خوراکی گرفته تا صنایع دستی نفیس.

سوغاتی مشهد یکی از واجبات سفر به مشهد است که نباید آن را فراموش کرد. در فرهنگ ما سوغاتی از این شهر مقدس متبرک به نام امام رضا (ع) است و در نزد ما مقدس است. تنوع سوغاتی در انواع و اقسام مختلف بسته بندی پیدا می شود و هر فردی با هر سلیقه ای می تواند خرید خوب و مناسبی داشته باشد. سوغات زیارتی و فرهنگی و انواع سوغاتی از محصولات بومی و صنایع دستی مشهد و سایر مناطق خراسان.

از جمله سوغات معروف مشهد و خراسان می توان به زعفران، زرشک، انواع خشکبار، ادویه هفت قلم (هفت رنگ)، نبات، نقل، آبنبات (شکر پنیر)، انواع شیرینی، محصولات نان قدس رضوی، محصولات لبنی، انواع میوه و محصولات کشاورزی، عطر، مهر، تسبیح، سجاده، جانماز، پرچم های مذهبی، عبای روحانی و نمازی، چادر نماز، جام چهل کلید، خلعت آخرت، گوهرسنگ و زیورآلات فیروزه و عقیق، صنایع دستی نفیس از جمله مصنوعات سنگی، محصولات چرم و پوست، انواع فرش و زیرانداز و... اشاره نمود.

زعفران، این طلای سرخ، به عنوان گرانبهاترین ادویه جهان، از معروفترین سوغاتی های مشهد و خراسان شناخته می شود. این محصول در بخش های مرکز و جنوب خراسان کشت می شود. زعفران در واقع گلی است با گلبرگ های ارغوانی و کلاله ای قرمز رنگ که در واقع کلاله خشک شده مورد استفاده قرار می گیرد. زعفران نه تنها در صنایع غذایی بلکه در رنگ سازی، نساجی و صنایع چرم هم کاربرد دارد. این محصول دارای خواص دارویی بسیار زیاد از جمله ضد سرطان بودن، جوان سازی پوست، شادابی، تقویت حافظه و بسیاری خواص دیگر است. زعفران مرغوب دارای رنگ قرمز تیره است و در صورت قرار گرفتن در آب، دیر رنگ است. این محصول معمولا به صورت فله و درشت (پوشال)، دسته (دختر بند) شامل سرگل و ریشه، ریز (سرگل) و ریشه (ریشه کلاله) عرضه می شود که نوع سرگل آن مرغوب ترین و ریشه آن ارزانترین است و معمولا بعنوان دمنوش استفاده می شود.

زرشک نیز که عمدتا محصول خراسان جنوبی است، در اکثر مغازه های فروش خوراکی و سوغات در مشهد یافت می شود. بسیاری از زائران و گردشگران زعفران و زرشک را با هم خریداری می کنند. زرشک در دو نوع رایج اناری و پفکی (مجلسی) وجود دارد. زرشک خواص درمانی زیادی دارد و در رژیم های لاغری بعنوان چربی سوز توصیه می شود. در کنار خواص درمانی یکی از اقلام پر مصرف خوراکی ایرانیان بخصوص در مهمانی ها است.

خشکبار یکی از محبوب ترین سوغاتی های مشهد است. آلوچه، میوه خشک، کشته (برگه) زردآلو و هلو، قیصی، عناب، نخودچی کشمش، گردو، پسته، پسته وحشی، آلو طرقبه، آلو بخارا، چلغوز، شاهدانه، تخمه کدو مشهدی، انواع تخمه، مویز، توت خشک، انجیر خشک، انواع لواشک و... از جمله خشکبارهای محبوب مشهد است.

ادویه هفت قلم (هفت رنگ) یکی دیگر از سوغات مشهد است. این ادویه محبوب با ظاهری زیبا بیشتر در آبگوشت، خورشت و دیگر غذاهای ایرانی مصرف می شود. ادویه هفت قلم مخلوطی است از دارچین، سماق، گلپر، زنجبیل، فلفل سیاه، فلفل قرمز و زردچوبه. این ادویه به شکل زیبا و خاص عرضه می شود. به صورتی که با رنگ های مختلف در کنار هم بصورت تفکیک شده قرار دارند و به همین صورت در بسته بندی های کارخانه ای نیز عرضه می شوند. از دیگر ادویه های محبوب مشهد می توان به ادویه پلویی و ادویه 18 رنگ هم اشاره کرد. طب سنتی در خراسان رواج داشته و پیشینه ای کهن دارد. از این رو برخی گیاهان دارویی و معطر نیز مورد استقبال مسافران قرار می گیرد. مانند هل، زیره، گلپر، نعنا، پونه، کاکوتی و...

نبات خوراکی است که از کریستال های حاصل از تبلور آب و شکر بدست می آید و برای شیرین کردن چای و دمنوش استفاده می شود. نبات بصورت شاخه ای و چوبی (دسته دار) عرضه می شود. انواع مختلف آن شامل نبات ساده، زعفرانی، دارچینی، زیره، لیمویی، گل محمدی، نعنایی، آویشن و گل گاوزبان تهیه می شود. نقل فرآورده دیگری از شکر است که مصرف آن به همراه چای رواج دارد. امروزه نقل در طعم های گردویی، کاکائویی، نارگیلی، هل، گلاب و زعفران عرضه می شود. آبنبات (شکر پنیر) سوغات استان خراسان شمالی و شهر بجنورد است که انواع ساده، مغزدار ( مغز پسته، مغز بادام، گردویی، بادام زمینی، گلاب، گشنیزی، زعفرانی، گل گاو زبان و...) در طعم های متنوع در مشهد نیز ارائه می شود. جیلی بیلی شکلات های رنگی هستند که امروزه بعنوان یکی از خوراکی ها و سوغات محبوب مشهد شناخته می شود. جیلی بیلی در واقع نوعی پاستیل مخصوص در رنگ های مختلف است.

عطر یکی دیگر از سوغاتی های مشهد است. انواع عطر مشهد با رایحه های طبیعی گل سنجد، گل کبری، گل مریم، گل نرگس، گل بهارنارنج، زعفران، گل یخ، گل یاس سفید و گل محمدی تهیه و عرضه می شوند. عطر گل محمدی و یاس از بهترین عطریات مذهبی می باشند.

محصولات نان قدس رضوی که توسط آستان قدس رضوی تهیه می شوند از دیگر سوغات متبرک مشهد محسوب می شوند که معمولا در دکه های نان رضوی سطح شهر مشهد ارائه می شوند. دونات، کشمشی- گردویی، کلوچه، نان شیرمال، نان شکری، نان صبحانه، نان گردویی، شیرینی پادرازی، پیراشکی گوشت، اشترودل در طعم های مختلف و... از جمله معروفترین محصولات نان قدس رضوی هستند.

انواع نان و شیرینی مانند نان شیرمال، نان فتیر، نان قاق و... همچنین شیرینی پادرازی، کاک رضوی، قطاب، نارنجک (نان خامه ای کوچک)، شکلات زنجبیلی و... از شهرت و محبوبیت بالایی برخوردارند.

محصولات لبنی مشهد و خراسان نیز حصن شهرت دارند. بخصوص محصولات لبنی گوسفندی محبوبیت بیشتری دارند. انواع کره محلی، پنیر محلی، خامه، سرشیر، ماست چکیده، دوغ محلی، روغن زرد (روغن حیوانی تهیه شده از کره گوسفندی که بعنوان وعده صبحانه نیز مصرف می شود)، انواع کشک، انواع قرقوروت و... از محصولات لبنی شاخص این منطقه اند.

انواع میوه و محصولات کشاورزی نظیر خربزه، تیل، گیلاس، هلو، زردآلو، آلو، چقندر قند و... که عمدتا طعمی ترد، آبدار و شیرین دارند و زبانزد زائران و گردشگران مشهد و خراسان هستند، از دیگر سوغات این منطقه به شمار می آیند.

پیشنهاد می شود در سفر به خراسان و شهر مقدس مشهد نسبت به تهیه سوغات مرغوب این منطقه از فروشگاه های معتبر اقدام نموده و از کیفیت و طعم فوق العاده آنها بهره مند گردید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به شهر مقدس مشهد و خراسان
• کتاب جاذبه های مشهد، نوشته س. صداقت، انتشارات 360 درجه، سال 1397، شابک: 9786008320876
• کتاب مشهد، نوشته محمودرضا برازش، انتشارات آفتاب هشتم، چاپ اول سال 1392، شابک: 9789642839872
• سلام، ویژه نامه اطلاع رسانی پایتخت معنوی ایران، شهرداری مشهد، سال 1393