قلعه بهستان در استان زنجان، شهرستان ماهنشان، نزدیک روستای بهستان، به فاصله حدود 110 کیلومتری غرب شهر زنجان و 12 کیلومتری ماهنشان، در کنار رود قزل اوزن به مختصات E47, 44.155 و N36, 39.640 و ارتفاع حدود 1340 متر از سطح دریا واقع است.

قدمت قلعه بهستان به پیش از اسلام و دوران ساسانیان و هخامنشیان باز می گردد. عده ای نیز با وجود روستای مادآباد که در 15 کیلومتری ماهنشان قرار دارد و از مراکز اولیه اقامت قوم ماد می باشد، آن را به قوم ماد نسبت می دهند. این قلعه در قرون پنجم تا هفتم هجری قمری و دوران مغول نیز مورد استفاده بوده است. قلعه مدتی نیز در اختیار ایل افشار بود. قلعه بهستان در سال 1356 به شماره 1458 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

قلعه بهستان به صورت طبیعی و دستکند در دل دیواره های طبیعی کوه که ساختار دودکش جن دارند کنده شده است. این قلعه به نام های کهن دژ، ستی قلعه، بغستان،تخت دیو، قلعه دیو، قلعه بهستان و قلعه ماهنشان شهرت دارد و یکی از 20 قلعه شهرستان ماهنشان زنجان در استان زنجان است. 184 اثر تاریخی گردشگری در شهرستان ماهنشان قرار دارند که قدمت برخی به عصر مفرغ و حدود 5000 سال پیش باز می گردد.

این قلعه از 64 اتاق و دو مسیر راه پله در چند طبقه نامنظم ساخته شده است. طبقات بالاتر کاربرد دفاعی داشته و طبقات زیرین به عنوان انبار غلات و زاغه استفاده می شده است. محوطه اطراف هم محل زندگی مردم محلی بوده است. معماری فضای داخلی قلعه از سه قسمت اتاق ها، دالان ها و راه پله ها تشکیل شده است.

در ساخت پوشش دیواره های قلعه از مصالح لاشه سنگ، ساروج و گچ استفاده شده است. فضاهایی از جمله حوض آب به ابعاد 7 در 3 متر و سیستم لوله های سفالی انتقال آب، طاقچه و جای چراغ های پیه سوز و مشعل جهت روشنایی نیز در کف و دیواره های فضای اتاق ها تعبیه شده اند.

دودکش جن یا هودو (Hoodoo) یک پدیده زمین شناسی است که به صخره های باریک و بلند که شبیه ستون های سنگی یا دودکش های بزرگ کوره های آجر پزی هستند گفته می شود. این صخره ها اغلب از جنس سنگ های رسوبی، خاکستر و یا گدازه های آتشفشانی هستند و ارتفاع آن ها بین 2 تا 45 متر متغیر است. در اغلب آن ها سطح فوقانی مسطحی که جنس مقاوم تری نسبت به لایه های زیرین دارد مانند کلاهک یک قارچ از فرسایش لایه زیرین در اثر باد و باران جلوگیری می کند.

قلعه بهستان ماهنشان ساختار زمین شناسی دودکش جن (هودو) دارد. علاوه بر آن درمناطق اطراف این قلعه، این ساختار زمین شناسی به وفور یافت می شود و مناظر طبیعی کم نظیری را پدید آورده است.

منطقه ماهنشان در استان زنجان به خاطر گیاهان دارویی شهرت دارد و قطب پرورش ماهی قزل آلای استان زنجان نیز هست.

برای مراجعه به قلعه بهستان از شهر زنجان وارد اتوبان زنجان-تبریز شده، پس از طی حدود 35 کیلومتر به منطقه نیک پی می رسیم. سپس در ضلع جنوبی آزادراه خروجی ماهنشان را پی می گیریم. در سه راهی ایلی بلاغ به سمت ماهنشان رفته و پس از گذر از روستای میرآخور و پل قزل اوزن وارد مسیر فرعی سمت چپ شده و بعد از عبور از روستاهای سریک، تک آغاج و بهستان، قلعه بهستان در بالای مسیر مشاهده می شود. قلعه و روستای بهستان پیش از شهر ماهنشان قرار دارند.

پیشنهاد می شود در سفر به استان زنجان از این جاذبه طبیعی و تاریخی فرهنگی گردشگری شهرستان ماهنشان دیدن نمایید. در سفر به این منطقه می توانید از سایر جاذبه ها نظیر کوه های رنگی آلاداغلار، روستاهای هدف گردشگری، دریاچه پری و... نیز دیدن نمایید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به قلعه بهستان ماهنشان
• کتاب راهنمای قلعه های ایران، نوشته حسن زنده دل، انتشارات ایرانگردان، چاپ اول 1387، شابک:9789646635432
• کتاب تنوع زمین شناسی ایران، نوشته امیر توکلی صبور، انتشارات ایرانشناسی، چاپ اول زمستان 1394، شابک: 9789642725939
• کتابچه راهنمای مسافران نوروزی استان زنجان، ستاد دائمی تسهیلات سفرهای نوروزی استان زنجان، سال 1391
• راهنمای ایران سفر، استان زنجان، انتشارات بافرزانگان، سال 1391
• نقشه راهنمای گردشگری زنجان، سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان زنجان، سال 1393