شهر باستانی گور در غرب شهر کنونی فیروزآباد، در کیلومتر سه جاده فیروزآباد به فراشبند، در استان فارس به فاصله حدود 110 کیلومتری جنوب شرقی شیراز در ارتفاع حدود 1330 متر از سطح دریا واقع است.

اردشیر بابکان فرزند نوه ساسان معبد آناهیتا، پس از پیروزی بر اردوان پنجم اشکانی، سلسله ساسانیان را پایه گذاری کرد و شهر گور را مقر حکومت خویش قرار داد. قدمت شهر به دوره اشکانیان باز می­گردد، اردشیر پس از به قدرت رسیدن این شهر را احیا می­کند. چرا که ساختن شهرهای دایره­ای شکل مخصوص پارتیان بوده­است. شهر تا چند سده پس از سقوط ساسانیان همچنان از شهرت، اعتبار و آبادانی برخوردار بوده­است. این شهر به نام­های اردشیرخوره، به اردشیر، شهر گور، شهر جور، ده کوشک، ده شهر، پیروزآباد و فیروزآباد قدیم نیز خوانده می­شود.

قطر شهر گور دو کیلومتر است و دور آن را حصار خشتی و خندقی به عرض 50 متر محصور کرده است. شهر از درون به کمک سه دیوار متحدالمرکز و بیست دیوار شعاعی، به شصت و یک قسمت تقسیم می­شود. تنها بخش مرکزی این مجموعه به قطر حدود 400 متر فاقد هر گونه تقسیمات فرعی است. شهر گور دارای دو خیابان اصلی بوده و چهار دروازه به نام­های مهر (میترا) در شرق، دروازه بهرام در غرب، هرمز در شمال و اردشیر در جنوب ورودی های این شهر را تشکیل می­دهند. شهر همچنین دو دیوار دفاعی داشته که خندقی عریض در میان این دو واقع بوده است. بخش­های شهر مجزا می­شده و بناهای حکومتی و محل اقامت درباریان در مرکز بوده و مهم ترین بنای آن منار و تخت نشین (آتشکده) می­باشند.

منار میلو در وسط شهر گور، مناری چهار گوش به طول هر ضلع 9 متر، با مصالح لاشه سنگ و ملاط گچ به ارتفاع 30 متر (وضع فعلی) احداث گردیده­است. ساختار برج مانند مرسوم به ((تیربال)) هسته یک برج پله دار بوده که پله­ها و دیوار بیرونی آن از بین رفته­است. برج کاربرد نظامی، امنیتی و ارتباطی داشته­است. همچنین این برج به عنوان نقطه مرکزی برای طرح ریزی پلان مدور شهر اردشیر خوره و اراضی دشت فیروزآباد مورد استفاده قرار گرفته­است.

بنای مرسوم به تخت نشین (آتشکده) درواقع ویرانه­های یک چهارتاقی با ابعاد 14.65 در هر ضلع و چهار ایوان پیش آمده از هر ورودی آن است. فضای مرکزی چهارتاقی، گنبدی آجری، با قطری در حدود چهارده متر داشته است. این بنا احتمالا آتشکده اردشیر بوده که در کتاب کارنامه اردشیر بابکان و دیگر منابع از آن اسم برده شده است. ابداع پلان چهارتاقی در دوره ساسانی که به نظر می­رسد، بنای حاضر یکی از نخستین نمونه­های آن است، به عنوان یکی از مهم ترین پلان­های معماری در تاریخ ساسانی مطرح است. توسعه پلان این بنای ویژه که با نام عمومی چهارتاقی یا آتشکده در ایران شناخته شده­است، به صورت شکل ویژه معماری مذهبی دوره ساسانی درمی­آید.

دایره مرکزی با قطری حدود 400 متر که با دیوار مخصوص احاطه شده، از قسمت بیرونی شهر جدا شده است. قسمت شرقی دو فرو رفتگی نامنظم با بقایای دیوارهای محافظتی که نشان می­دهد ظاهرا استخرهای آب بوده است.

گذشته از یک ناحیه ویرانه بزرگتر که دارای سفال ساسانی است و در خروجی جنوبی دره واقع شده، نزدیک آب گذرهای فرعی تنها نشانه­های بناهای کوچک ساده­ای است که احتمالا دهکده­های باستانی بوده است.

شهر باستانی گور بعنوان یکی از آثار مسیر ساسانی فیروزآباد در سال 2018 در یونسکو به ثبت جهانی رسید. پیشنهاد می­شود در سفر به استان فارس از این مجموعه بازدید نمایید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی­های ایران به شهر باستانی گور (اردشیر خوره) و مسیر ساسانی فیروزآباد
• کتاب شناخت شهرهای ایران، نوشته عبدالحسین سعیدیان، انتشارات علم و زندگی، چاپ دوم 1383، شابک: 96490052805
• راهنمای گردشگری شهرستان فیروزآباد، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس
• کتاب مجموعه راهنمای جامع ایرانگردی (14)، استان فارس، نوشته حسن زنده­دل و دستیاران، نشر ایرانگردان، چاپ اول، بهار 1377، شابک: 9646635063
• راهنمای گردشگری استان فارس و شهر شیراز، سال 1393، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس