چهارتاقی بازه هور در تنگه بالای تپه ای در ورودی جلگه رخ، جنوب روستای رباط سفید، 75 کیلومتری جنوب غربی مشهد، در سمت چپ راه قدیم مشهد به تربت حیدریه، بخش احمدآباد شهرستان مشهد، استان خراسان رضوی، شمال شرق ایران به مختصات E59, 22.820 و N 35, 45.634 و ارتفاع حدود 1900 متر از سطح دریا واقع است.

آتشکده بازه هور در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و به چهارتاقی بازه هور مشهور است. بازه به معنی دره و هور به معنی خورشید است که بر روی هم بازه هور به معنی دره خورشید است. این آتشکده اهمیت تاریخی جلگه رخ را نشان می دهد، به طوری که در منابع آمده است:  از روزگار باستان دارای اهمیت و اعتبار بوده است، وجود آتشکده است در بازه هور.

ساختمان این بنا از سنگ و گچ است. ویرانه های دو قلعه تاریخی و قدیمی به نام قلعه دختر و قلعه پسر بر فراز کوهستان بازه هور و در دو سمت این آتشکده باقی مانده است که نشانه مجموعه معماری بزرگتری به مرکزیت بازه هور است. این بنا مربوط به اواخر دوره اشکانیان و اوایل دوره ساسانیان است و حدودا به قرن سوم میلادی تعلق دارد. گنبد این بنا برخلاف شیوه معمول ساخته شده است. در این بنا الوارهای چوبی در گوشه های قاعده مربع بنا کار گذاشته شده و مربع را به هشت ضلعی بدل کرده است. این تکنیک در چهارتاقی نیاسر کاشان نیز اجرا شده است.

ابعاد این آتشکده 23 در 15.5 متر، گنبد 7 متر، ضخامت ستون از بیرون 5.75 تا 6 متر، ضخامت ستون از داخل 4 متر، شعاع هلال تاق ها 3.75 متر است. این بنا در اطراف دارای الحاقاتی از جمله راهرو، ایوان و دیوار بوده که آثار معماری آن در کناره های بنا به چشم می خورد.

بازه هور در رده نخستین بناهایی است که چوب در گوشه سازی و رساندن چهارگوش به دایره گنبد، در آن به کار رفته است و جزو اولین بناهای گنبدی ایران و جهان است. با توجه به پیشینه تاریخی منطقه و کشف سکه های ساسانی در اطراف بنا، می توان به ارزش و اهمیت تاریخی جلگه رخ پی برد.

چهارطاقی بازه هور را می توان برجسته ترین اثر باستانی منطقه محسوب نمود. پیشنهاد می شود در سفر به شمال شرق ایران و شهر مشهد، از این بنای باستانی دیدن نمایید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به چهارتاقی آتشکده بازه هور مشهد و قلعه های دختر و پسر
• کتاب بناهای چهارتاقی ایران، نوشته دکتر عباس نامجو، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، چاپ اول 1392، شابک: 9786001024146
• کتاب گردشگری روستایی در بخش احمد آباد مشهد، نوشته دکتر جعفر جوان و همکاران، انتشارات گلنشر، چاپ اول: تابستان 1385، شابک: 9647376325