روستای زعفرانیه از توابع بخش مرکزی شهرستان سبزوار در استان خراسان رضوی، در جنوب بزرگراه تهران-مشهد، مابین سبزوار و نیشابور به فاصله 36 کیلومتری شرق سبزوار به مختصات E58, 05.189 و N36, 09.911 و ارتفاع 1030 متر از سطح دریا قرار دارد. روستای زعفرانیه در مسیر اصلی جاده ابریشم قرار دارد. حدود هزار سال قدمت دارد و در گذشته رونق بخصوصی داشته است. وجود کاروانسرای سلجوقی که در دوران تیموری، صفویه و ناصرالدین شاه قاجار مرمت شده است، سندی بر این ادعاست.

روستای زعفرانیه در میان دشت استقرار یافته و اطراف آن را کوه های بلندی فرا گرفته است. کوه چشمه سوخته با ارتفاع 1701 متر، کوه اولر با ارتفاع 1620 متر و کوه رودکی با ارتفاع 1918 متر، ارتفاعات مهم اطراف این روستا هستند. دره اولر در 9 کیلومتری شمال شرقی و تنگه سیاه در 8 کیلومتری جنوب روستا قرار دارند. رودخانه دائمی کال شور در 3 کیلومتری جنوب روستا جریان دارد.

کاروانسرای شاه عباسی، یخدان (یخچال)، آب انبار، قلعه قدیمی روستا، حمام قدیمی، آسیاب قدیمی و مهمانسرای دوران قاجاری جاذبه های اصلی گردشگری روستا هستند و  بر رونق این روستا در قدیم دلالت دارند. طبیعت اطراف روستا بویژه در فصل بهار دارای چشم اندازهای زیبا و طراوت سرشار است. انواع گل ها و گیاهان دارویی مانند شاه تره، گل ختمی، پرسیاوشان، گل گاوزبان و خاکشیر در دامنه ارتفاعات آن یافت می شوند.

کاروانسرای عباسی زعفرانیه نمونه یک کاروانسرای کامل چهار ایوانی است که احتمالا موجب احداث ابنیه عام المنفعه دیگری همچون یخچال بزرگ، چاپارخانه، آب انبار و حمام گردیده است.

ایرانگردان متعددی از جمله حکیم الممالک در روزنامه سفر خراسان، سیف الدوله، هوتوم شیندلر، ناصر الدین شاه قاجار، اعتماد السلطنه، میرزا قهرمان امین لشکر، کرزن، خانیکوف، افضل الملک و جیمز بیلی فریزر در سفرنامه های خود به کاروانسرای زعفرانیه اشاره نموده اند.

کاروانسرای زعفرانیه با پلان مربع مستطیل و به ابعاد 37 در 32.5 متر در امتداد شمالی-جنوبی و به شیوه چهار ایوانی ساخته شده و از ایوانچه ها، حجره ها و اسطبل هایی وسیع برگرد یک حیاط مرکزی احداث شده است. بیرون کاروانسرا را هفت برج در بر گرفته است. در گوشه ها چهار برج مدور و در اضلاع شمال شرقی و غربی هر کدام یک برج نیم دایره تعبیه شده است. ارتفاع بنا در نمای بیرونی حدود 6 متر است.

بر اساس سرشماری سال 1385 جمعیت روستا 420 نفر بوده است. مردم روستای زعفرانیه به زبان فارسی و با گویش خراسانی سخن می گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. درآمد بیشتر مردم روستای زعفرانیه از فعالیت های زراعی و دامداری تامین می شود. گروهی نیز در کارهای خدماتی و صنایع دستی اشتغال دارند. مهمترین محصولات زراعی روستا شامل گندم، جو، پنبه، زیره، هندوانه و زعفران است که به دو شیوه آبی و دیم کاشته می شوند. گوشت و فراورده های لبنی مانند شیر، ماست، پنیر و کره از محصولات دامی روستا هستند. زنان نیز علاوه بر همکاری در فعالیت های زراعی و دامی به تولید صنایع دستی از جمله قالی و قالیچه (فرت) می پردازند.

پوشاک اغلب مردم روستای زعفرانیه همانند پوشاک رایج شهرهای اطراف است. در حال حاضر، تعداد معدودی از افراد کهنسال از لباس های محلی استفاده می کنند. در موسیقی محلی روستای زعفرانیه از سازهای سرنا و دهل استفاده می کنند.

مردم روستای زعفرانیه در اعیاد مذهبی به جشن و سرور و در ایام محرم و وفات به عزاداری می پردازند. در عید نوروز ضمن برگزاری مراسم ویژه عید به دید و بازدید اقوام و آشنایان می روند و در چهارشنبه سوری، سیزده بدر و شب یلدا مراسم معمول را برگزار می کنند.

از غذاهای محلی روستای زعفرانیه می توان به انواع اشکنه، کله جوش، دانه جوش، قوروت جوش، گوجه جوش و قورمه جوش اشاره کرد.

پیشنهاد می شود در سفر به مشهد و گذر از سبزوار به نیشابور، حتما از این روستای تاریخی راه ابریشم و جاذبه های مرتبط آن بازدید داشته باشید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به روستای زعفرانیه سبزوار
• کتاب راهنمای گردشگری روستاهای ایران، جلد 7، نوشته حسن زنده دل و دستیاران، نشر ایرانگردان، چاپ اول 1386، شابک: 9789646635821
• کتاب کاروانسراهای خراسان، نوشته رجبعلی لباف خانیکی، محمود بختیاری شهری و بهزاد نعمتی، انتشارات پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، چاپ اول 1392، شابک: 9786006953144