شهر تاریخی سمنان مرکز شهرستان سمنان و مرکز استان سمنان، به فاصله 230 کیلومتری شرق تهران و 660 کیلومتری غرب مشهد، در مسیر اصلی بزرگراه تهران- مشهد و راه ابریشم (شاهراه خراسان) در ارتفاع 1130 متر از سطح دریا واقع است.

شهر سمنان یکی از کهنسال ترین شهرهای ایالت کومس (قومس) بوده که پس از حمله تازیان بر ایران همچان شهرت و اعتبار خود را حفظ کرده است. در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان، کومیسنه یا کومیشان جزو ایالت بزرگ پارت به شمار می رفت. در این دوره سمنان شهر سرحدی ایالت های پارت و ماد محسوب می شد. این ایالت در زمان ساسانیان به پشتخوارگر تغییر نام داد. اشکانیان ایالات ایران را به هجده بخش بزرگ تقسیم کردند که یکی از ایالت های مهم آن کمیسن، قومیس یا قومس، در نواحی سمنان و دامغان کنونی بود. ایالت کومش (قومس) از کانون های مهم اسماعیلیان در قرن های ششم و هفتم هجری بود. به طوری که در این ایلت 150 قلعه در اختیار این فرقه بود.

در هجوم مغول و در دوران تیمور خرابی های وارده بر آن شهر نسبتا زیاد نبود و در دوران زمامداری فرزندان تیمور آن خرابی ها جبران شد. قلعه شهر که تا اواخر دوره قاجاریه جلب نظر می کرد، از بناهای دوره نادری بود. در حدود یکصد و پنجاه سال پیش که جهانگرد سوداگر انگلیسی جیمس بیلی فریز از راه سمنان عازم نیشابور بود، شصت و شش برج قلعه نادری را کاملا سالم دیده بود.

در سمنان بناهای گوناگون عجیبی به چشم فریز خورده است که بعضی از آن ها را بسیار بزرگ، با شکوه و جالب دیده است. از آن جمله مسجد جامع شهر که در 828 هجری در عهد شاهرخ فرزند امیر تیمور گورکانی بنیاد نهاده شده و گرمابه ای که پس از آن به فرمان ابوالقاسم بابرخان ساخته شده است. فریز به دو فرمان عهد صفوی که بر دو لوح سنگی در مسجد جامع نقش شده اشاره کرده است.

شهر سمنان در حاشیه کویر نمک در دشت کویر ساخته شده که کوه هایی از رشته کوه های البرز در شمال آن سر بر افراشته اند. کوه دو برادر در شش کیلومتری سمنان است. رود گل رودبار از سه کیلومتری غرب مهدیشهر سرچشمه گرفته و رودهای ده صوفیان، شهمیرزاد و کاریزهای روستای درجزین به این رود می پیوندند. رود گل در شمال سمنان در محلی به نام آب پخش کن میان کشاورزان به پنج شاخه تقسیم می شود.

استان سمنان از نظر تنوع مواد معدنی یکی از مناطق غنی کشور به شمار می آید و بیش از 60 معدن دارد.

آب و هوای سمنان گرم و خشک است و بیشترین درجه گرما در تابستان ها به 42 درجه بالای صفر و کمترین دما در زمستان ها به 6 درجه زیر صفر می رسد. میزان بارندگی سالانه به طور متوسط 130 میلیمتر است. فصول بهار و پاییز برای سفر به شهر تاریخی سمنان مناسب تر هستند.

از جاذبه های گردشگری شهر سمنان می توان به دروازه ارگ، مسجد جامع، مسجد امام (سلطانی)، حمام پهنه و گرمابه حضرت (موزه مردم شناسی)، بازار سنتی، مناره سلجوقی، بازار شیخ علاالدوله، تکیه پهنه، بقعه حضرت یحیی بن موسی (ع)، موزه حضرت، خانه تدین، برج کارخانه قدیمی سمنان، خانقاه شیخ محمود مزدقانی، امامزاده علوی، آرامگاه پیر نجم الدین، کاروانسرای شاه عباسی، آب انبار ناسار، آب انبار کارخانه، آب انبار کهنه دژ، آب انبار توکلی، مدرسه حاج فتحعلی بیگ (پامنار)، ارگ علاء، دارالحکومه، آتشگاه، یخدان آتشگاه، تکیه ناسار، مسجد زاوغان، آرامگاه فانی، بقعه پیر علمدار، امامزاده علی بن جعفر (ع)، آرامگاه علاالدوله سمنانی، برج چهل دختران و... اشاره نمود.

دروازه ارگ سمنان به عنوان بخشی از بنای ارگ حکومتی و درب شمالی آن در دوره قاجار بوده که در زمان ناصرالدین شاه قاجار به دستور حاکم وقت ایالت قومس میرزا ضیا الدوله از نوادگان عباس میرزا نایب السلطنه و توسط یکی از معماران مشهور سمنان به نام سید محمد باقر طباطبایی سمنانی ساخته شده است. بنای اصلی دروازه از آجر و به ارتفاع بیش از هفت متر ساخته شده که بویژه در نمای شمالی از زیبایی و کاشی کاری کم نظیری برخوردار است.

مسجد جامع سمنان در زمره کهن ترین آثار اسلامی شهرهای ایران به شمار می آید. این مسجد در قرن اول هجری قمری بر روی بقایای آتشکده ای بنا شده است. در بنای کنونی مسجد، آثاری از دوره تیموری نیز مشهود است. در گوشه شمال شرقی مسجد منار سلجوقی به ارتفاع 31.20 متر واقع است.

مسجد امام یا مسجد سلطانی در مرکز شهر سمنان نمونه کاملی از مساجد چهار ایوانی و معرف معماری دوره قاجاریه می باشد.

برای دسترسی به شهر سمنان مسیر بزرگراه تهران-مشهد و یا قطار تهران-مشهد گزینه های مناسبی هستند. امکان اقامت در هتل و اقامتگاه بومگردی در شهر سمنان میسر می باشد. پیشنهاد می شود به شهر تاریخی سمنان سفر کرده و از آثار تاریخی فرهنگی آن بازدید نمایید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به شهر تاریخی سمنان
• کتاب شناخت شهرهای ایران، نوشته عبدالحسین سعدیان، انتشارات علم و زندگی، چاپ دوم سال 1383، شابک: 96490052805
• کتاب سمنان نگین راه ابریشم، نوشته آزیتا رجبی، انتشارات هنر سرای گویا، چاپ اول سال 1386، شابک: 9789648741124
• کتاب مجموعه راهنمای جامع ایرانگردی 12 استان سمنان، نوشته حسن زنده دل، انتشارات ایرانگردان، چاپ اول سال 1376، شابک: 9646635040
• فصلنامه گیلگمش، آبان 96
• نقشه جاذبه های گردشگری استان سمنان و راه های ایران، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سمنان