شهر و بندر تاریخی حریره در شمال جزیره کیش، شهرستان بندر لنگه، استان هرمزگان، شمال خلیج فارس، به فاصله 18 کیلومتری جنوب سرزمین اصلی، به مختصات E053, 58.367 و N26, 34.074 و ارتفاع حدود 10 متر از سطح دریا واقع است.

پس از وقوع زلزله در بندر تاریخی سیراف به سال 365 هجری قمری، جزیره کیش مورد توجه قرار گرفت و رو به عمران و آبادانی نهاد. شهر حریره محوطه ای تاریخی در شمال جزیره کیش به وسعت حدود 120 هکتار است که بیش از 1000 سال (از دوران سلجوقیان) قدمت دارد و روزگاری بندر مهم و مرکز ارتباطی میان هند و چین با ایران و اروپا بوده است. زندگی شهری در این منطقه تا اواسط قرن دهم هجری ادامه داشته است. امروزه بقایای آن به صورت پشته های خاکی بزرگ بجا مانده است.

همزمان با حکومت اتابکان فارس (قرن 6 و 7 هجری قمری) کیش در اوج رونق و عظمت بعنوان خزانه اتابکان فارس شهرت یافت. در دوره ایلخانی و تیموریان نیز جزیره کیش بعنوان مهم ترین مرکز تجاری و بازرگانی خلیج فارس شناخته شده و نقش اساسی در برقراری ارتباط بین اقوام و ملل مختلف داشته است. نزدیک به 500 سال قبل توجه استعمارگران به منطقه خلیج فارس جلب شد. حضور طولانی استعمارگران و لشکرکشی های متعدد از عواملی است که باعث شد شهری به عظمت و شکوفایی حریره متروکه و خالی از سکنه شود. سعدی، مارکوپولو، ابن بتوته و دیگر تاریخ نگاران و جهانگردان یا به کیش سفر کرده و یا درباره آن نوشته اند.

در حال حاضر مجموعه خانه اعیانی، حمام، محدوده صنعتی، مسجد، بندرگاه، توپ جنگی، بخش صنعتی و کارگاه های آن شناسایی شده و به عنوان مهم ترین سایت تاریخی جزیره کیش در معرض دید علاقمندان و گردشگران جزیره زیبای کیش قرار گرفته است.

در این محوطه اشیایی از قبیل ظروف مسی، مفرغی، سفالین، سنگی، نوشته هایی به خط کوفی، سنگ قبر و یک اراده توپ جنگی به دست آمده است.

بندر شهر تاریخی حریره یک شهر یکپارچه و متمرکز با معماری برون گرا بوده و از معماری دفاعی و درون گرای شهرهای تاریخی ایران در آن نشانی نیست.

گستردگی پستی و بلندی ها و خرابه های شهر قدیمی حریره به وسعت 120 هکتار بیانگر این مطلب است که روزگاری شهری بزرگ و آباد در این منطقه وجود داشته و جمعیت کثیری را در خود جای می داده است. آنچه امروز از این شهر تاریخی بجای مانده، حجمی از معماری شهری است. اما کمتر و به ندرت تاق ها و پوشش ها و سقف ها سالم بر جای مانده است. جز در پاره ای موارد که پوشش های تاقی شکل سنگی از گزند تخریب در امان مانده است.

انتخاب این بخش از جزیره برای ایجاد شهر حریره طبیعی ترین و معقول ترین انتخاب بوده است. چرا که ساحل صخره ای مرتفع آن از سطح دریا تقریبا ده متر بلندتر است و وجود سه خلیج و دماغه که نقش بندرگاه طبیعی را دارد و نیز دریای نسبتا آرام تر از دیگر کرانه ها و سواحل جزیره و نزدیکی به سرزمین اصلی، خود عوامل شکل گیری شهر در ساحل شمالی شده است.

خانه اعیانی یادآور خانه های چند خانوار قدیمی در داخل فلات ایران و شهرهایی چون یزد، اصفهان و کاشان است و یکی از نمونه های قدیمی مسکن جمعی در حاشیه خلیج فارس محسوب می شود. علاوه بر وسعت خانه و فضاهای مختلف و متنوع آن، کاشی های ستاره ای شکل در این خانه بدست آمده که همانند کاشی های دوران ایلخانی در سلطانیه و تخت سلیمان است. این مقدار کاشی که یقینا عنصر وارداتی به جزیره است، نشان می دهد که این عمارت به یکی از ثروتمندان کیش تعلق داشته است.

بخش کارگاهی و صنعتی این مجموعه درست در کنار دریا ساخته شده و دارای مجموعه کانال های افقی و زیر زمینی و چاه های متعدد است و به نظر می رسد که ارتباط مستقیم با فعالیت های صیادی (صید ماهی، مروارید و مرجان) داشته است.

مجموعه حمام با صحن های متعدد و حصار آن به مساحت تقریبی 500 متر مربع شامل سربینه، گرمخانه و تون حمام در جنوب توسط راهروی سر پوشیده ای از آن جدا شده است. دو خزینه کوچک و بزرگ در جنوب گرمخانه آخرین بخش ساختمان است. حمام در دو دوره ایلخانی و تیموری احداث شده است.

مجاور ساختمان بندرگاه آثار ساختمانی دیگری وجود دارد که به آن قصر حریره می گویند. بقایای یک مسجد قدیمی نیز در این شهر دیده می شود که ستون های شکسته آن در اطراف پراکنده است. همچنین سفال های فراوان و متنوع مربوط به سده چهار تا هفت هجری دیده می شود که به رنگ سبز تیره یا روشن با نقوش اژدها، ماهی و گل های تزیینی است.

کشف اسکلت یک انسان در جریان حفاری فرضیه خالی بودن شهر از سکنه در زمان وقوع زلزله را رد می کند. در کنار اسکلت، اشیایی از جمله یک النگوی شیشه ای به رنگ سیاه و چند قطعه کاشی نیز پیدا شده است.

پایاب دو هزار ساله کیش در محلی نزدیک به محوطه باستانی شهر حریره و مجموعه درخت سبز قرار دارد که به منظور آبرسانی به این محوطه ساخته شده است.

حریره در فرهنگ دهخدا نوعی غذای آردی است که با شیر و روغن پخته می شود معنی شده و در فرهنگ معین قطعه پارچه ابریشمی و نوعی غذا که با نشاسته پخته می شود عنوان شده است.

پیشنهاد می شود در سفر به جزیره زیبای کیش از محوطه تاریخی شهر و بندر تاریخی حریره بازدید نموده و بخش های مختلف ذکر شده در متن را از نزدیک مشاهده نموده تا با تاریخ جزیره کیش بیشتر آشنا شوید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به جزیره زیبای کیش و شهر و بندر تاریخی حریره
• کتاب شهر کیش، سال 1386، سازمان منطقه آزاد کیش
• کتاب کیش در آینه ها، نوشته مصطفی ذکایی آشتیانی، انتشارات مرصع، چاپ نخست سال 1389، شابک: 9789649266138
• بروشور جزیره زیبای کیش مروارید خلیج فارس، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی و مرکز اطلاعات جغرافیایی سازمان منطقه آزاد کیش