جزیره آشوراده تنها جزیره ایرانی و تنها جزیره مسکونی دریای کاسپین است و در جنوب شرقی دریای کاسپین، در استان گلستان، شهرستان بندر ترکمن، شرق شبه جزیره میانکاله، شمال خلیج گرگان و مابین تنگه باریک چپق اوقلی در شرق و کانال طبیعی خزینی و ادامه شبه جزیره میانکاله در غرب، به فاصله 10 کیلومتری اسکله شهر بندر ترکمن، به مختصات جغرافیایی E53, 57 تا E54, 01 و N36, 54 تا N36, 55 و ارتفاع حدود 26 متر پایین تر از سطح آب های آزاد قرار دارد.

جزیره آشوراده اقلیمی مشابه سایر نقاط ناحیه شمال کشور ایران دارد. تابستان های جزیره گرم معتدل با میزان رطوبت بالا و زمستان هایش معتدل است. متوسط دمای سالیانه آشوراده 16 درجه سانتیگراد است.

جزیره آشوراده از رسوبات آبرفتی تشکیل شده است. تفاوت جنس رسوبات نتیجه تفاوت جنس سنگ هایی است که فرسایش یافته و حمل شده اند. نبود خاک رس در رسوبات جزیره آشوراده سبب تاثیر گذاری زیاد فرسایش آب دریا و باد شده است. تشکیل تپه های ماسه ای که شاخص ترین ناهمواری های جزیره به شمار می آیند، حاصل این شرایط است. تپه های کوتاه و کشیده با چاله هایی در میان آن ها.

درختچه های انار ترش، بوته های تمشک و پوشش علفی انبوه، چشم انداز گیاهی و طبیعی جزیره را تشکیل می دهند. چشم اندازی که از نظر گونه های درختی و درختچه ای دارای تنوع، فراوانی و تراکم چندانی نیست. پوشش علفی جزیره در جلوگیری از حرکت ماسه های روان و کنترل آن ها نقش مهمی دارد.

آشوراده هر زمان که با شبه جزیره میانکاله ارتباط دارد، از حیات وحشی بسیار متنوع و زیبا برخوردار می شود. هر زمان که ارتباط جزیره با شبه جزیره میانکاله قطع شود، از تنوع زیستی جزیره نیز کاسته می شود. اکنون پرندگانی همچون کاکایی، گیلانشاه، چوب پا، پرستوی دریایی، انواع قو، اردک، فلامینگو، پلیکان و غاز در فصول مختلف سال به جزیره آمده، مدتی در آن زیست می کنند. اما وجود جانورانی همچون شغال، حیات و زیست آن ها را به خطر انداخته و از تعدادشان کاسته است. در کل جزیره آشوراده بخصوص در فصل زمستان محل مناسبی جهت پرنده نگری است.

جزیره آشوراده به دلیل موقعیت جغرافیایی و سوق الجیشی خاص، در برهه هایی از زمان، نقش مهمی در تاریخ ایران ایفا کرده است. با اینکه جزیره در دوره حکومت صفویان شکارگاه شاهان به شمار میرفت، اما همواره مورد توجه روس ها بود و بارها از سوی آنان اشغال شد. در دوره قاجار نیز روس ها بارها به این جزیره حمله و آن را تصرف کردند. آخرین باری که آن ها جزیره را اشغال کردند، سال 1215 شمسی (1836 میلادی) بود که با وجود اقدامات و مذاکرات ایران با دولت روس، این اشغال تا سال 1299 شمسی (1921 میلادی) به طول انجامید. سرانجام پس از سقوط امپراطوری تزارها، حکومت اتحاد جماهیر شوروی از حاکمیت بر آشوراده چشم پوشید. در طی جنگ جهانی دوم نیز آشوراده مدتی در دست روس ها بود. بیمارستان، ساختمان مسکونی، قلعه و کلیسا، بناهایی بودند که روس ها در جزیره احداث کردند. اکنون از این مجموعه قلعه و خانه وزیر مختار روس ها در آشوراده باقی مانده است که در معرض تخریب قرار دارد. قلعه به عنوان اثری بازمانده از دوران اشغال روس ها در ردیف آثار میراث فرهنگی به ثبت رسیده است.

تا سال 1372 بیش از هزار نفر در جزیره زندگی می کردند. سیلی که در این سال جزیره را فرا گرفت، سبب شد مردم به شهرکی در بندر ترکمن کوچ کنند. اکنون جزیره تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار دارد و ساکنان جزیره آشوراده را فقط کارکنان شیلات و نیروهای نظامی تشکیل می دهند.

جزیره آشوراده در گذشته از نظر مبادلات تجاری شرایط مناسبی داشت، اما اکنون در زمینه های مختلف، از شرایط بهینه ای برای انجام فعالیت های تولیدی برخوردار نیست. صیادی مهم ترین فعالیتی است که سابقه ای کهن نیز دارد. در فصل صید ماهی، به دلیل ورود کارگران، بر تعداد ساکنین جزیره افزوده می شود. تا پیش از تخلیه جزیره، ساکنان آن به فعالیت هایی همچون دامداری، ماهیگیری، کارگری و خرده فروشی مشغول بودند، فعالیت هایی که به طور عمده برای رفع نیازهای مردم صورت می گرفت.

در حال حاضر مسوولان درنظر دارند آشوراده را به جزیره ای گردشگری، یا در واقع جزیره کیش دوم ایران در شمال تبدیل کنند. به همین منظور طرح هایی برای ساخت و ساز تجهیزات و تاسیسات گوناگون گردشگری تهیه شده است. طرح هایی برای توسعه شیلات نیز مدنظر مسوولان قرار گرفته است. با توجه به شرایط ویژه این مکان هرگونه اقدامی باید با درنظر گرفتن قابلیت ها و تنگناهای زیست محیطی جزیره صورت پذیرد.

تردد به جزیره آشوراده بوسیله قایق و معمولا از اسکله بندر ترکمن صورت می پذیرد. در ورودی اسکله چوبی جزیره آشوراده مجموعه خدماتی مختصری شامل رستوران، سوپر مارکت و سرویس بهداشتی وجود دارد. پیشنهاد می شود در سفر به استان گلستان و بندر ترکمن از این تنها جزیره ایرانی دریای کاسپین بازدید نمایید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به جزیره آشوراده
• کتاب جزیره ها، نوشته دکتر نسرین احمدیان شالچی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول 1392، شابک: 9789649717708
• بروشور گلستان نگارستان ایران، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گلستان
• بروشور جاذبه های گردشگری استان گلستان، گلستان نگارستان و پایتخت اکوتوریسم ایران، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گلستان