قلعه طبیعی شاداب در جنوب غربی ایران، استان خوزستان، شهرستان دزفول، بخش شهیون، به فاصله 42 کیلومتری شمال شهر دزفول، نزدیک روستای نمونه گردشگری پامنار، در زاگرس میانی و شرق رود دز، به مختصات E48, 30.269 و N32, 36.891 و ارتفاع حدود 720 متر از سطح دریا واقع است.

قلعه شاداب دزفول بزرگترین قلعه طبیعی ایران است. منطقه شکار ممنوع قلعه شاداب با مساحت حدود پنج هزار هکتار در شرق دریاچه شهیون از جاذبه های طبیعی منطقه خوزستان محسوب می شود. این منطقه از غرب مشرف به دریاچه سد دز و روستای پامنار، از شمال به روستای اسلام آباد (پاقلعه)، از جنوب به دره کول خرسان و رودخانه دز و از مشرق به روستاهای بیشه بزان و بازارگه منتهی می گردد.

تنها راه ورود به قلعه از طریق دروازه شمالی در نزدیکی روستای اسلام آباد است. در ورودی قلعه قبرستانی تاریخی قرار دارد که بر روی سنگ قبرهای آن انواع تصاویر از انسان و حیوان نظیر اسب و بز گرفته تا اشیایی مانند شانه، فرش و غیره حجاری شده اند. قلعه موقعیت استراتژیک و صعب العبوری داشته است. در ورودی قلعه یک در و پلی چوبی قرار دارد که در کنار پرتگاه، مسیری سخت است و لازم است به صورت انفرادی از آن عبور نموده و در بعضی نقاط باید دست به سنگ شد.

قلعه شاداب با سایر قلعه ها متفاوت است به شکلی که به طور طبیعی در دل کوه کنده شده است. این قلعه حدود 10 کیلومتر طول و 4 کیلومتر عرض دارد. دیواره این قلعه در دوره چهارم زمین شناسی در اثر ریزش یکپارچه و عمودی دیواره ها و فرسایش در اثر طغیان آب رود دز بوجود آمده است.

فضاهای اتاق مانند قلعه در دل کوه کنده شده اند و به شکل اشکفت به نظر می رسند. با استفاده از مصالح طبیعی مثل لاشه سنگ و خشت و گل دیوارهایی به صورت حفاظ ساخته شده است. تعدادی حوضچه ذخیره آب نیز در کنار دیواره ها به چشم می خورد و چشمه های کم آبی نیز در پای دیواره قلعه یافت می شود که در گذشته آب مورد نیاز ساکنین قلعه را تامین می کرده اند.

ساخت قلعه شاداب را به دوران ساسانیان نسبت می دهند. لیکن عده ای نیز تاسیس آن را به ایلامیان نسبت می دهند. این قلعه تا اوایل دهه 60 هجری شمسی همچنان محل سکونت اهالی بوده است. این قلعه در دوران ساسانی به نام های دژ انوشبرد و دژ فراموشی شناخته می شد. نام قلعه شاداب از نام کدخدای طایفه ای که شاداب عبدل نامیده می شده، گرفته شده است. پیش از آن نیز به نام قلعه شاه حسین معروف بوده که صاحب قلعه و یکی از مالکان بزرگ ناحیه بوده است. داستان ها و افسانه های متعددی درباره قلعه از زبان افراد محلی نقل می شود.

در حال حاضر این منطقه به منظور حمایت از حیات جانوری، منطقه شکار ممنوع اعلام شده و توسط سازمان محیط زیست حفاظت می شود. حیات وحش منطقه بیشتر شامل بز کوهی (کل و بز) و پاژن است. پلنگ، گرگ، کفتار، شغال، روباه، گربه وحشی، خرگوش، تشی، خرچنگ، شنگ (سگ آبی)، خارپشت و انواع خفاش نیز در منطقه زیست می کنند. پوشش گیاهی منطقه به صورت سرسبز و مرتعی است. با این وجود درختان و درختچه های بادام کوهی، کنار، رملیک، جاز (بنگله)، انجیر، گز و پده در منطقه دیده می شود.

با توجه به گرمای منطقه خوزستان سفر به این منطقه و بازدید از این جاذبه طبیعی و تاریخی در نیمه سرد سال پیشنهاد می شود. در سفر به قلعه شاداب می توانید از سایر جاذبه های گردشگری شهرستان دزفول از جمله شهر باستانی دزفول، دره کول خرسان، تپه ماقبل تاریخی چغامیش، آرامگاه یعقوب لیث صفار، آبشار شوی، و سایر جاذبه های منطقه خوزستان نیز بازدید نمایید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به قلعه شاداب دزفول
• کتابچه دزفول، کهن ترین شهر ایران باستان، شهری از سپیده دم تاریخ، معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری دزفول
• بروشور ویژگی های ملی و جهانی دزفول، شهری از سپیده دم تاریخ، معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری دزفول
• بروشور خوزستان کهن دیار آب و آفتاب، دزفول، ستاد اجرایی خدمات سفر استان خوزستان، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری