مجموعه کاروانسراهای تاریخی میاندشت در استان سمنان، در شمال مسیر مشهد-تهران به فاصله 105 کیلومتری شرق شاهرود، 45 کیلومتری شرق میامی، 400 کیلومتری مشهد و 500 کیلومتری تهران و در میانه راه اصلی ابریشم در ایران یعنی ری تا سرخس به مختصات E56,03.579 و N36,25.674 و ارتفاع 1250 متر از سطح دریا قرار دارد. این اثر تاریخی با 22500 متر مربع عرصه و 10520 متر مربع اعیان بزرگترین کاروانسرای ایران است.

این مجموعه شامل 3 کاروانسرا است که یکی در دوره صفویه و دو کاروانسرای دیگر در دوره قاجاریه ساخته شده است. کاروانسرای صفوی در ضلع غربی مجموعه قرار گرفته و در زمره کاروانسراهای شاه عباسی می باشد. پلان این کاروانسرا به صورت حیاط مرکزی و حیاط آن هشت ضلعی است. حیاط میانی رابط بین کاروانسراهای صفوی و قاجاریه است. در پیرامون حیاط رواق ها، حجره ها، دکان ها و ایوان قرار دارد. در ضلع شمال غربی حیاط، قلعه تاریخی میاندشت واقع است که آثار جزیی از دیوارها و برج و باروهای آن قابل مشاهده است. مساحت این قلعه 5000 متر مربع است.

در دوره قاجار به علت رونق بازرگانی و افزایش کاروان ها، دو کاروانسرای دیگر به این مجموعه اضافه شد. در شرق مجموعه، کاروانسرای قاجاری با پلان چهار ایوانی، دارای شاه نشین و سردرب ورودی است. در وسط این کاروانسرا بارانداز ساخته شده که جهت نمایش، فروش کالا و تخلیه بار مورد استفاده قرار می گرفته، کاروانسرای میانی رابط بین کاروانسرای صفوی و قاجاری است که در پیرامون آن، رواق ها، حجره ها و ایوان قرار گرفته و از آجرکاری متنوع جهت پوشش طاق ها بهره برده اند. بر سردر این کاروانسرا کتیبه ای منظوم به تاریخ 1290 ه.ق. به چشم می خورد. بانی این دو کاروانسرا حسین خان نظام الدوله، ملقب به ((شهاب الملک)) والی خراسان بوده است.

این مجموعه علاوه بر موارد فوق دارای 3 آب انبار، حمام، چاپارخانه و تلگراف خانه بوده است. آب شرب مصرفی از راه قنات تامین می شده است و همچنان نیز پا برجاست.

نویسنده کتاب مطلع الشمس در توصیف این سه کاروانسرا می نویسد: در این مجموعه و بیرون آن، بیست هزار نفر می توانند اقامت کنند. جهانگردان و مستشرقان بسیاری در این کاروانسرا اقامت گزیده و در سفرنامه های خود به آن اشاره کرده اند. ((هانری رنه د آلمانی)) این مجموعه را بزرگترین کاروانسرای راه مشهد-تهران دانسته و نوشته است که در این کاروانسرا، مانند شهر، دکان های قصابی، نانوایی، سراجی و غیره وجود دارد. در سفرنامه خراسان و کرمان (نوشته سال 1321) آمده که در اینجا تلگراف خانه دایر بوده است.

در حال حاضر این مجموعه دارای امکاناتی از قبیل رستوران سنتی، چایخانه سنتی، موزه سنگ و گوهر، گالری هنرهای تجسمی، اجرای نقالی و نمایش سیاه بازی، اجرای موسیقی زنده، بازارچه سنتی و صنایع دستی، ستاره شناسی، آتلیه عکاسی و محل اسکان برای ستاره بینی می باشد.

پیشنهاد می شود در مسیر سفر به مشهد حتما از این جاذبه تاریخی راه ابریشم دیدن نمایید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتیهای ایران به کاروانسرای میاندشت
• بروشور مجموعه تاریخی، فرهنگی میاندشت