قله دماوند بلندترین قله رشته کوه البرز و فلات ایران است که بصورت منفرد کمی در زیر مدار 36 درجه به طول E52,06’ و N35,57’ در استان مازندران، شهرستان آمل و بخش لاریجان قرار دارد. به فاصله 80 کیلومتر از مرکز شهر تهران و 62 کیلومتر از آمل به بلندای 5671 متر است که در سال 1914 میلادی جان باتولومیو تعیین کرده است. دماوند نامور ترین اثر ملی-طبیعی ثبت شده در ایران به حساب می آید.

دماوند آتشفشانی است مخروطی شکل که بر اثر روی هم انباشته شدن مواد گداخته ای پدید آمده است. از آخرین خروج گدازه 38500 سال می گذرد. بر فراز قله دماوند هنوز فعالیت گوگرد زایی انجام می شود و در نقاطی بخارهای گوگردی از کوه خارج می شوند. گدازه های دماوند 400 کیلومتر مربع را پوشش داده است. دهانه آتشفشان به شکل کاسه ای است به قطر حدود 100 متر و به بیضی شباهت دارد. در قسمت مرکزی این کاسه، آبگیر کوچکی وجود دارد که پوشیده از برف یا یخ است و حوضچه ای تقریبا به شعاع 20 متر کاملا دایره شکل بوجود آورده است. آخرین قسمت مخروط، به بلندترین حد به دلیل وجود گازهای گوگردی و آزار دهنده، دود کوه نام دارد. در دامنه های آن انواع چشمه های آب گرم و سرد معدنی در جریان است.

درباره دماوند، خواستگاه اساطیر و قهرمانان ملی ایران، آرش کمانگیر،کاوه آهنگر، فریدون شاه، زال زر و پرنده اسطوره ای سیمرغ داستان های فراوان نوشته شده است. از اینرو دماوند بعنوان کهن ترین قله صعود شده جهان شناخته می شود. ایرانیان قدیم و اهالی طبرستان، از قله دماوند به جهت ارتفاع زیاد برای اثبات کروی بودن زمین و نیز مدور بودن سطح آبهای جهان استفاده می کردند و در پیمایش دریای مازندران، بعنوان راهنما از آن بهره می جستند.

یال شمال دماوند به دره نمارستاق، یال های غربی به رودخانه دلی چای، یال های جنوب غربی به سد لار و یال های جنوبی و شرقی به رودخانه و دره هراز وصل می شوند. تا نیم قرن پیش، اغلب صعودها روی جبهه جنوبی متمرکز بود. ولی با سنت شکنی پی در پی امروزه حتی از جهات 16 گانه صعود انجام گرفته است. برای رسیدن به قله دماوند چهار مسیر معمول وجود دارد. تمام راه ها از جاده هراز جدا می شوند و تمام اقامتگاه های کوهستانی ساخته شده نیز در همین 4 راه بنا شده اند.

• مسیر جنوبی که از جاده تهران-آمل در حدود 13 کیلومتر پس از پلور در جایی به نام پل مون از جاده اصلی به جهت غرب خارج شده و پس از 3 کیلومتر به روستای رینه می رسد که امکانات مجتمع کوهستانی رینه قابل استفاده خواهد بود. از آنجا به بارگاه سوم رفته و صبح زود روز بعد می توان به قله صعود کرد. این مسیر به دلیل شیب نسبتا ملایم بیشترین تردد کوهنوردان را داراست. ولی میزان گوگرد آن بیشتر از سه مسیر دیگر است.
• مسیر شمالی از جاده تهران-آمل و پس از پلور و گزنک به جهت غرب پیچیده و به سمت روستای ناندل می رود. جبهه شمالی دو جان پناه در ارتفاع 4000 و 5000 متر دارد و شیب آن و میزان یخ و برف آن از دو جبهه دیگر بیشتر است.
• مسیر شمال شرقی 19 کیلومتر پس از پلور به گزنک مرکز بخش لاریجان می رسد. از گزنک راهی به سمت غرب به طرف گزانه می رود. از آبگرم لاریجان به سمت چشمه اسپه و از آنجا از زیر قله فرعی منار به پناهگاه تخت فریدون به ارتفاع 4300 متر می رسد. شب را جهت تجدید قوا در پناهگاه مانده و صبح زود روز بعد به سمت قله بروید. در این مسیر دره یخار و بام برفی را هنگام بالا رفتن در سمت چپ خواهید دید. در فراز 4800 متر راه شمال شرقی و شمالی یکی می شود و حتی در تابستان امکان سر خوردن روی برف وجود دارد.
• مسیر غربی در ابتدا با مسیر جنوبی یکی است و سپس باید جاده را به سمت تاسیسات لار ادامه داد. پس از رسیدن به چاک اسکندر پناهگاه سیمرغ دیده می شود. پس از استراحت در پناهگاه در ارتفاع 4100 متر صبح زود روز بعد به سمت قله حرکت کنید.

دماوند با دشواریهای مخصوص به خود، به ویژه در فصول نامساعد، بوته آزمایش هیمالیا نوردان است. قله ای که حتی در فصول مساعد کوهنوردان را به کام مرگ کشانده و از لحاظ کوهنوردی سخت، در بین قلل ایران بیشترین قربانی را داشته است.

به یاد داشته باشید که دسترسی به دماوند ساده نیست. علاوه بر آمادگی کامل جسمانی، تمرینات هم هوایی و لوازم کافی، حتما با یک مربی و راهنمای کوه پیمایی مسلط به دماوند همراه شوید. بهترین زمان برای صعود قله دماوند اواسط تابستان است.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتیهای ایران به قله دماوند
• فرهنگ کوهنوردی و غار نوردی ایران، گرد آورنده: داوود محمدی فر، انتشارات سبزان، چاپ اول 1386، شابک: 9648249830
• اطلس کوهها و غارهای ایران، گرد آوری و تدوین: داوود محمدی فر، انتشارات سبزان، چاپ اول 1391، شابک: 9786001170546
• آشنایی با کوههای ایران، نوشته مرتضی دزفولی، موسسه آموزش و تحقیقات جهانگردی، آموزش تخصصی طبیعت گردی (اکوتوریسم)، آموزش راهنمایان طبیعت گردی موسسه طبیعت.