سازه های آبی شوشتر در جنوب غربی ایران، استان خوزستان، مرکز شهر شوشتر و جنوب پل بند گرگر با مختصات E48,51 و N32,02 قرار دارند. این آبشارها در امتداد شاخه ای از رود کارون به نام گرگر و در برخورد با صخره های بزرگ شکل گرفته اند. این مجموعه آبی-تاریخی مشتمل بر 13 اثر اصلی و 5 زیر مجموعه در سال 2009 بعنوان دهمین اثر ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید.
این آثار باستانی منحصر به فرد، از زمان عیلامی ها آغاز شده و در دوران هخامنشیان و داریوش بزرگ (قرن پنجم پیش از میلاد) ادامه یافته و در دوران ساسانیان به اوج شکوه و عظمت خود رسیده است. این منظومه آبی که شاهکاری از نبوغ خلاقانه است، شامل دو کانال انحرافی اصلی از رود کارون است که یکی از آنها، کانال گرگر، هنوز هم از طریق تونل های هدایت آب به آسیاب، برای تامین آب شهر شوشتر کاربری دارد. این سازه های آبی منجر به ایجاد صخره های دیدنی و آبشارهایی شده است که آب را به حوزه های آبی پایین می ریزند. سپس این کانال ها وارد دشتی به نام میاناب (بهشت) در جنوب شهر می شوند که کاشت ارکیده و کشاورزی را در زمین هایی به مساحت 40000 هکتار ممکن ساخته است.
این مجموعه محوطه های مهمی از جمله قلعه سلاسل، مرکز بهره برداری کل سیستم آبی، برج اندازه گیری سطح آب، سدها، پل ها، حوضچه ها،کانال ها، تونل های عظیم هدایت آب، سیکا که محلی برای استراحت و تفریح است، بند میزان (عامل دو شاخه شدن رود کارون)، برج کلاه فرنگی، کانال گرگر، بند نهر، محوطه آسیاب ها (آبشارها)، پل بند برج عیار، پل بند خدا آفرین (ماهی بازان)، نهر داریون، پل بند شادروان، بند خاک، پل بند لشکر، بند شرابدار بر شاخه شطیط و داریون را در بر دارد.
در محوطه آبشارها و در بخش شمالی، شرقی و غربی آن، حدود چهل آسیاب وجود داشته که اکنون فقط آسیاب رضا گلاب که میراث فرهنگی شوشتر آن را مرمت کرده، فعال است و بقیه به مرور زمان بر اثر حوادث طبیعی و عوامل انسانی آسیب دیده اند.
یکی از بخش های زیبای مجموعه آبشارهای شوشتر، محوطه سیکاست. مردم شوشتر تا چند سال پیش از سیکا بعنوان مکانی تفریحی استفاده می کردند. اتاقک های سیکا در گرمای تابستان هوای خنک و دلپذیر دارد.
در سفرنامه مادام ژان دیولا باستان شناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده است.
آبشارهای شوشتر یا سیکا یکی از مراکز مهم گردشگری ایران است و همه ساله گردشگران از گوشه و کنار ایران و جهان به تماشای آن می آیند.
منابع:
- سفر تحقیقاتی تیم شگفتیهای ایران به سازه های آبی شوشتر
- مقاله سازه های آبی شوشتر جهانی شد، روزنامه همشهری صفحه 7، قسمت سفر و طبیعت، روز یکشنبه 7/4/1388، سال هفدهم، شماره 4870
- کتاب آبشارها، نوشته دکتر نسرین احمدیان شالچی، گروه نجوم و جغرافیای ممالک اسلامی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی چاپ اول 1390، شابک: 9879649714967
- کتاب شناسایی مسیرهای گردشگری با رویکرد میراث جهانی ثبت شده ایران توسط سازمان یونسکو، ترجمه و تالیف آرش نورآقایی و سارا سادات مکیان، چاپ اول 1394، انتشارات مهکامه، شابک: 9786007127452
- کتاب آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری