محوطه میراث باستانی شوش که در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است، در جنوب غربی ایران، غرب استان خوزستان، در 135 کیلومتری شمال غربی اهواز، در کوهپایه رشته کوه های زاگرس و شرق رودخانه شاپور، بین 32 درجه و دو دقیقه عرض شمالی و 47 درجه و 1 دقیقه طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ و ارتفاع 87 متر از سطح دریا واقع شده است. فاصله هوایی تا تهران 479 کیلومتر و فاصله زمینی 766 کیلومتر است.
محوطه میراث جهانی شوش، شامل تپه های بستانی است که کاخ اردشیر در ساحل رودخانه قرار گرفته است. بناهای تاریخی کشف شده شامل ساختارهای اداری، مسکونی و مجلل اند. تپه باستانی شوش از چندین لایه سکونتگاه های شهری در دوره های متوالی، از اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد تا قرن سیزدهم میلادی تشکیل شده است. این محوطه گواهی استثنایی از سنت های فرهنگی عیلامی، پارسی و پارتی است که تا حد زیادی ناپدید شده اند.
شوش بر سر راه ترانزیتی اهواز-اندیمشک واقع شده و راه آهن سراسری خرمشهر-تهران از شوش عبور می کند.
تاکنون قدمت شهر شوش را مربوط به 6000 سال پیش و دشت شوش مربوط به دوره نوسنگی (8000 سال قبل) می دانسته اند. اما طی بررسی های پارینه سنگی کرانه رود کرخه در سال 1387، آثار و مصنوعات سنگی (محدوده زمانی 20000 سال تا 40000 سال قبل) بدست آمد و قدمت حضور انسان در دشت شوش را کهن تر نمود. شوش را بعنوان کهن ترین شهر جهان می شناسند و در ادوار مختلف تاریخی بعنوان پایتخت ایران مورد توجه قرار گرفته و به آبادانی آن پرداخته اند.
نام های دیگر شوش، سوسا، سوس یا سوسن، سوزیانا و... ذکر شده است. نام شوش از خوب و خوش گرفته شده است.
در آغاز هزاره سوم پیش از میلاد و در حدود 4800 سال پیش نخستین حکومت در این شهر شکل می گیرد که به نام حکومت عیلام نامیده می شود. در دوره هخامنشی و در زمان داریوش بزرگ (521 پ.م.) شوش بعنوان پایتخت انتخاب و تا پایان دولت هخامنشی پایتختی آن ادامه داشت. شوش در دوره ساسانی از شهر های مهم محسوب می شد و این روند تا دوره شاپور دوم ساسانی ادامه داشت. در سال 17 هجری شهر شوش به تصرف مسلمین در آمد و در قرون چهار و پنج هجری بدلیل عدم توجه رو به ویرانی نهاده و کم کم متروک می شود.
یافته های باستان شناسی شوش در حال حاضر زینت بخش موزه های لوور فرانسه، موزه ایران باستان، موزه شهر شوش و سایر موزه های دنیا هستند.
تپه آکروپل قدیمی ترین محوطه شهر شوش است که آثاری از هزاره چهارم پیش از میلاد را در خود جای داده است. اساس پیدایش این محوطه، ایجاد صفحه ای از خشت برای احداث معبد بود. شهرسازی شوش از آکروپل آغاز و به آپادانا و شهر شاهی رسید. مهمترین تحول در آکروپل، پیدایش خط است که در 5200 سال پیش بوقوع پیوسته است. این خطوط از طریق لوحه های گلی به ما رسیده اند. امروزه می دانیم که حداقل 27 بار شهر آکروپل دستخوش دگرگونی و بازسازی قرار گرفته است.
کاخ آپادانا (کاخ داریوش) به دستور داریوش بزرگ هخامنشی در حدود سالهای 516 تا 521 (پ.م.) بر روی آثار و بقایای عیلامی بنا نهاده شد. دیوارهای کاخ از خشت با نمای آجری و ستونها از سنگ می باشند. کاخ دارای بخشهای مختلفی از جمله تالار بار عام، حرمسرا، دروازه، سه حیاط مرکزی و کاخ پذیرایی است. زیباترین آثار بدست آمده از ایوانهای کاخ شامل آجرهای لعابدار منقوش با طرح های سربازان گارد جاویدان، شیر بالدار و نقش گل نیلوفر می باشند. در کاخ کتیبه ای از داریوش بدست آمده که در آن شرح ساخت و مسایل فنی معماری این بنای عظیم داده شده است. تعداد ستونهای تالار و ایوان های کاخ 72 عدد و دارای 22 متر ارتفاع بودند.
موزه شوش یکی از غنی ترین موزه های ایران است که آثاری از دوران پارینه سنگی تا سده های متاخر اسلامی را به نمایش می گذارد.
از دیگر جاذبه های شوش می توان به قلعه شوش، شهر شاهی، شهر صنعتگران، کاخ شاوور (کاخ اردشیر دوم)، مقبره دانیال نبی (ع)، موزه هفت تپه، چغازنبیل، ساختمان های شماره 1 و 2، مقبره دعبل خزایی، یادمان فتح المبین و مجموعه آرامگاه ها اشاره نمود.
منطقه حفاظت شده دز، منطقه حفاظت شده کرخه، تالاب بامدژ و منطقه هفت تپه از جاذبه های طبیعی شهرستان شوش می باشند.
پیشنهاد می شود در سفر به جنوب غربی ایران حتما از این مجموعه باستانی و سایر جاذبه های شهرستان شوش بازدید نمایید.
منابع:
- سفر تحقیقاتی تیم شگفتیهای ایران به شهر باستانی شوش
- کتابچه شوش، کهن پایتخت ایران، راهنمای گردشگری 2، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خوزستان
- کتاب شناسایی مسیرهای گردشگری با رویکرد میراث جهانی ثبت شده ایران توسط سازمان یونسکو، ترجمه و تالیف آرش نورآقایی و سارا سادات مکیان، چاپ اول 1394، انتشارات مهکامه، شابک: 9786007127452