گنبد سلطانیه که بعنوان هفتمین اثر ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است در فاصله 39 کیلومتری جنوب شرقی زنجان، در استان زنجان و در مختصات E048,47.736 و N36,26.024 و h1830 متر واقع است.

این گنبد 48 متری دارای هشت ایوان بر روی پلانی هشت ضلعی با هشت مناره در ابتدای قرن هشتم و توسط هشتمین ایلخان مغول ساخته شده است. این بنا به دستور اولجایتو (سلطان محمد خدابنده، هشتمین ایلخان مغول) در قرن هشتم هجری و در سالهای 1302 تا 1312 میلادی در شهر سلطانیه، پایتخت سلسله ایلخانی که به دست مغولان تاسیس شده بود ساخته شد که آرامگاه وی نیز می باشد.

سلطانیه نمونه برجسته از دستاوردهای معماری ایرانی است و یک اثر تاریخی کلیدی در توسعه معماری اسلامی است که با کاشی های فیروزه ای رنگ پوشانیده شده. سلطانیه اولین نمونه موجود از گنبد دو پوسته در ایران است. تزیینات داخل مقبره نیز چشمگیر است. به نحوی که محققانی از جمله آرتور اپهام پوپ، خاور شناس و مورخ برجسته آمریکایی، تاج محل را اقتباسی از این بنا وصف کرده اند. اولجایتو فرمان ساخت این بنا را به این منظور صادر کرد که پیکر امامان شیعه را بدانجا منتقل کنند. اما به سبب مخالفت علمای شیعه این امر محقق نشد. لیکن اقدام به انتقال مقداری از تربت نجف و بنا نهادن بخشی به نام تربت خانه نمود.

این بنا مسجدی است بسیار زیبا که از حیث معماری، تزیین و بزرگی در دنیا مشهور است. گنبد مزبور در داخل باروی شهر قدیم سلطانیه و داخل ارگ سلطنتی قرار گرفته است. در قسمت بالایی ساختمان دور تا دور اتاقها و غرفه ها ساخته اند. خود گنبد از کاشی های فیروزه ای رنگ پوشیده و سقف داخل اتاقهای بالا با گچ بری ها و آجرهای رنگارنگ تزیین یافته است. در حاشیه اتاقها آیات قرآنی و اسماالله با خط جلی نوشته شده است. حکاکی هایی در آجرهای دیوارها و سقف های رنگین بنا نیز دیده می شود که هفتصد سال است این بنا را مزین نموده است.

تزیینات و نحوه ساخت این مقبره در واقع نقطه عطفی در معماری آن دوران بوده که سبکی جدید را در معماری بوجود آورده که از معماری سلجوقی منفک شده است. ارگ سلطانیه با پلان مربع به ابعاد 314 در 296 متر دارای 16 برج و دو دروازه شمالی و جنوبی، با استفاده از سنگهای آهکی سبز ساخته شده است.

توصیه می شود در سفر به منطقه شمال غربی ایران حتما از این بنای باشکوه دیدن فرمایید.

منابع:

1. سفر تحقیقاتی تیم شگفتیهای ایران به گنبد سلطانیه
2. بروشور سلطانیه، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان، زمستان 1394
3. بروشور میراث جهانی سلطانیه، پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه
4. کتاب شناسایی مسیرهای گردشگری با رویکرد میراث جهانی ثبت شده ایران توسط سازمان یونسکو، ترجمه و تالیف آرش نورآقایی و سارا سادات مکیان، چاپ اول 1394، انتشارات مهکامه، شابک: 9786007127452
5. کتاب آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری