قلعه فورگ بر فراز تپه ای واقع در غرب روستای فورگ در شهرستان درمیان، استان خراسان جنوبی، به فاصله حدود 12 کیلومتری جنوب غربی شهر اسدیه (اسدآباد) مرکز شهرستان درمیان، 94 کیلومتری شرق شهر بیرجند و 80 کیلومتری غرب مرز کشور افغانستان به مختصات E059, 56.901 و N32, 50.676 و ارتفاع حدود 2000 متر از سطح دریا واقع است.

قلعه فورگ بنا به دستور نادر شاه افشار احداث گردید. ساخت قلعه توسط میرزا بقا خان، حاکم منصوب نادر شاه آغاز گردید و توسط فرزندش میرزا رفیع خان به اتمام رسید. بنابر کتیبه ای بر سطح ساروجی آب انبار قلعه، این قلعه در سال 1217 هجری قمری، در اوایل دوره قاجاریه تعمیر شده است. مساحت قلعه در حدود 9200 متر مربع است و گستردگی آن از شرق به غرب می باشد. فضاهای موجود در قلعه از شکل طبیعی تپه متاثر است. این بنا در زمان حکمرانی شوکت الملک توسط سپاهیان وی فتح و با دستگیری حاکم آن غیر مسکونی و متروک شد.

قلعه فورگ از نوع قلاع کوهستانی و نقشه نامنظم است که از ناهمواری های کوه تبعیت نموده است. دروازه اصلی قلعه در ضلع شرقی آن است و دروازه کوچکتر نیز در ضلع شمالی وجود دارد. قلعه فورگ را حصاری با برج های مدور و کنگره دار در بر گرفته که بر بالای آن ها مزقل (سوراخ) هایی جهت دیده بانی و تیر اندازی تعبیه شده است. قلعه شامل بناهایی همچون شاه نشین، اتاق هایی در دو طبقه، مسجد، آب انبار، انبار ذخیره آذوقه، زندان، اصطبل، انبار مهمات، کوره آجرپزی، دالان مخفی و... می باشد. شاه نشین که محل زندگی حاکم و اطرافیانش بوده است در بالاترین نقطه قلعه قرار دارد. بنا به روایات شفاهی مسیر ارتباطی زمینی خانه های مردم شهر را به قلعه مرتبط می کرده تا در مواقع اضطرار جهت پناه گرفتن مردم مورد استفاده قرار گیرد.

قلعه دارای طرح چهار ظلعی بوده و تعداد 29 برج مدور در فواصل مختلف حصار قرار گرفته اند که جهت دیدبانی و دفاع از آن ها استفاده می شده است. باروها و برج ها تماما با خشت ساخته شده و دارای اندودی از ملات گل است. مصالح بکار رفته در این قلعه عبارت است از سنگ، آجر، خشت، گچ، آهک، ساروج و چوب. این قلعه طی سال های اخیر مرمت شده و در سال 1379 به شماره 345 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

روستای فورگ از روستاهای منطقه باستانی قهستان است. روستا از جنوب غربی به کوه زیری محدود می شود. معماری روستا در حین برون گرایی که در سیمای آن مشهود است، درون گراست و این امر نشان دهنده تلفیق هنرمندانه معماری کوهستانی و معماری کویری می باشد. فورگ اقلیمی معتدل و نیمه خشک دارد. آب و هوای روستا در بهار و پاییز ملایم و مطبوع، در تابستان گرم و در زمستان سرد است. رودخانه درمیان در جنوب روستا جریان دارد. روستای فورگ با بافت مسکونی متراکم در شیب کوهپایه استقرار یافته و بافت مسکونی آن به صورت پلکانی توسعه یافته است. اکثر خانه های روستا سقف های مسطح و در و پنجره های کوچک دارند. این امر از برودت هوای داخل خانه در فصل زمستان جلوگیری می کند.

حمام و حوض میرزای فورگ از آثار دوران افشاری از جاذبه های گردشگری روستا می باشد. در دو کیلومتری شمال روستای فورگ، قلعه دیگری معروف به قلعه دره فورگ وجود دارد که از آثار دوره قاجاریه است.

شهرستان درمیان در شرق استان خراسان جنوبی واقع شده و از لحاظ وجود آثار فرهنگی و تاریخی از غنی ترین شهرستان های استان خراسان جنوبی به شمار می رود. وجود تپه ها و محوطه های باستانی پراکنده در منطقه، قلعه های اسماعیلی، آسبادها، مساجد و... نشان دهنده سابقه تمدنی با عظمت آن است. وجود مناطق کوهستانی متعدد باعث شده که پای فرقه اسماعیلیه به این منطقه باز شود و برای دفاع از خود، قلاع مرتفع و مستحکمی در اکثر نقاط این شهرستان و سایر شهرهای خراسان جنوبی ساخته و باقی بگذارند. محوطه رزه یکی از قدیمی ترین سایت های دوره مفرغ و تاریخی این شهرستان به حساب می آید. به دلیل وجود قلعه های زیاد این شهرستان به دیار قلاع تاریخی معروف شده است. قلعه کل حسن صباح بزرگترین قلعه شهرستان و مرکز اسماعیلیه در دوره سلجوقی بوده و به نام قلعه مومن آباد نیز مشهور است.

پیشنهاد می شود در سفر به استان خراسان جنوبی از این قلعه باشکوه، معماری روستای فورگ و سایر جاذبه های گردشگری شهرستان درمیان بازدید نمایید.

 

منابع:

  • سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به قلعه تاریخی روستای فورگ بیرجند (شهرستان درمیان- استان خراسان جنوبی)
  • کتاب راهنمای قلعه های ایران، نوشته حسن زنده دل، انتشارات ایرانگردان، چاپ اول سال 1387، شابک: 9789646635432
  • کتاب راهنمای گردشگری ایران (جلد 10) استان خراسان جنوبی، نوشته حسن زنده دل، انتشارات ایرانگردان، چاپ اول سال 1390، شابک: 9789646635463
  • کتاب راهنمای گردشگری استان های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، نوشته محمد رضا شیخ، انتشارات ارسلان، چاپ اول زمستان 1388، شابک: 9786005420081
  • کتاب راهنمای گردشگری روستاهای ایران (جلد 7)، نوشته حسن زنده دل، انتشارات ایرانگردان، چاپ اول سال 1386، شابک: 9789646635821
  • بروشور راهنمای گردشگری استان خراسان جنوبی، سرزمین کویرهای رویایی، ستاد اجرایی خدمات سفر استان خراسان جنوبی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری

 

قدرت گرفته از CComment