روستای نایبند در منطقه نای بندان از توابع بخش مرکزی شهرستان طبس، در استان خراسان جنوبی، در منطقه ای کوهستانی در دل کویر، به فاصله 225 کیلومتری جنوب شرق طبس، 260 کیلومتری جنوب غرب بیرجند و 325 کیلومتری شمال شرق کرمان، به مختصات E057, 29.707 و N32, 22.750 و ارتفاع حدود 610 متر از سطح دریا واقع است.

بافت قدیم روستای پله کانی نایبند به دلیل معماری کوهستانی-کویری خود به ماسوله کویر شهرت یافته است. سکنه خانه های خود را بدون حد و مرز مشخصی با استفاده از گل و شاخ و برگ درختان با تلفیقی زیبا در شیب کوه و دره ساخته اند. بطوریکه بام یک خانه، نقش حیاط خانه بالادستی را ایفا می کند. سقف خانه ها مسطح است و پنجره های کوچکی دارند.

نایبند از روستاهای قدیمی و کهن خراسان است که قدمت آن را در حدود هزار سال ذکر کرده اند. بنابر منابع محلی، منطقه نای بندان در زمان تعقیب افغان ها، اردوگاه نادرشاه افشار بوده است. قلعه های تاریخی و بافت قدیمی روستا، نشانگر قدمت روستای نایبند است.

این روستا از اطراف به ارتفاعات و روستاهای چهل پایه، دربند، ایهوک، کریت و پروده محدود می شود. بیشتر درآمد مردم روستای نایبند از فعالیتهای زراعی، باغداری و دامداری تامین می شود. گروهی نیز در بخش خدمات و تولید صنایع دستی اشتغال دارند. محصولات زراعی عمده این روستا شامل گندم و جو است. پرتقال مهم ترین محصول سردرختی آن است. خرمای نخلستان های نایبند نیز معروف است. دامداری همراه با پرورش گوسفند و تولید انواع فراورده های لبنی در روستا رونق دارد. تولید صنایع دستی به ویژه قالی بافی در روستا رواج دارد که در بهبود شرایط اقتصادی خانوار روستایی نقش بسزایی دارد. مردم روستای نایبند به زبان فارسی با گویش خراسانی سخن می گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.

پیرامون بافت مسکونی روستا از نخلستان، اراضی زراعی و باغات میوه پوشیده شده است و معماری سنتی آن، در میان رنگ های گوناگون باغ و مزارع، جلوه زیباتری یافته است. مصالح به کار رفته در ساخت واحدهای قدیمی روستا، عمدتا خشت و گل است. امروزه در ساخت خانه های جدید از آهن، آجر، سنگ و سایر مصالح مهندسی استفاده می شود.

استقرار پله کانی نایبند در شیب تند کوهستان و محدود شدن آن به ارتفاعات، چشم انداز طبیعی بسیار زیبا و شگفت انگیزی پدید آورده است. نخلستان های سرسبز و گسترده که در میان آن ها نهرهای کوچک روان است و زمین های زراعی و باغات میوه که در میان نخلستان ها پراکنده اند، بر زیبایی طبیعت آن افزوده اند و مکان مناسبی برای تفریح و گردش فراهم آورده اند.

چشمه های آبگرم روستا با خواص درمانی، از دیگر جاذبه های این روستا می باشند که حواشی سرسبز و زیبایی برای استراحت دارند.

در این روستا چندین قلعه قدیمی و تاریخی وجود دارد که آثار و بقایای برج و باروی آن ها بر روی کوه های اطراف روستا به جا مانده است. خانه کدخدا، خانه کاروانسرا و خانه توکلی از خانه های شاخص بافت تاریخی روستا می باشند.

منطقه حفاظت شده نای بندان در محدوده عرفی روستا واقع شده است که از مناطق شکار ممنوع شهرستان طبس به شمار می آید. گونه های متنوع جانوری مانند بز کوهی، شغال، کبک و مانند آن ها در این منطقه میزیند و ارتفاعات پیرامون آن مکان مناسبی برای علاقمندان به کوهنوردی و طبیعت گردی محسوب می شود.

مهمترین صنایع دستی روستای نایبند بافت انواع قالی در اندازه های مختلف می باشد. سفالگری نیز در روستا متداول است. کشک و قالی سوغات روستای نایبند می باشد. انواع آبگوشت و قوروتی غذاهای محلی رایج روستا می باشند که از محصولات طبیعی و تولیدی داخلی روستا تامین می شود و از این رو بسیار خوش طعم و لذیذ هستند.

با توجه به استقرار روستا در مابین ناحیه کویری جاده ترانزیت مشهد-بندر عباس، عموما رانندگان ترانزیت در این روستا اقامت می کنند. روستا چند اقامتگاه بومگردی با امکانات محدود جهت اقامت گردشگران دارد. پیشنهاد می شود در سفر به استان خراسان جنوبی و شهرستان طبس، از روستای پله کانی نایبند نیز دیدن نمایید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به روستای نایبند طبس
• کتاب راهنمای گردشگری روستاهای ایران 6، نوشته حسن زنده دل، انتشارات ایرانگردان، چاپ اول سال 1386، شابک: 9789646635814
• بروشور و نقشه راهنمای شهرستان طبس، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی
• کتاب اطلس راههای ایران، سعید بختیاری، انتشارات گیتا شناسی، چاپ اول سال 1394، شابک: 9789643424480