ترکمن ها در ایران در جلگه ترکمن صحرا (حاصل رودهای گرگان رود ، اترک و قره سو) در شمال استان های گلستان و خراسان شمالی، در شمال شرق ایران و جنوب شرقی دریای کاسپین در دو منطقه کوهستانی و جلگه ای از حوالی رود گرگان تا نوار مرزی ایران و ترکمنستان ساکن می باشند.

شهرهایی همچون بندر ترکمن، گنبد قابوس، کلاله، آق قلا، گمیشان، مراوه تپه و اینچه برون عمده شهرهای ترکمن نشین در منطقه هستند.

ترکمن ها علی رغم یکجا نشینی و کشاورزی، نظام طایفه ای خود را حفظ کرده اند. ترکمن های ایران مسلمان و پیرو مذهب سنی حنفی می باشند. زبان ترکمنی از زیرمجموعه های زبان ترکی شاخه آغوز می باشد. ترکمن ها از بازماندگان مهاجمان زرد پوست آسیای میانه معروف به آغوز یا غوز می باشند که در صحرای اطراف دریاچه آرال زندگی کوچ نشینی داشته و با حمله چنگیز به مرزهای ایران وارد شدند.

گروهی از آنان در اواخر قرن چهارم هجری سلسله هایی مانند غزنویان و سلجوقیان را تاسیس کردند. در راس هر طایفه ترکمن یک ریش سفید یا ((یاشول)) قرار دارد که هدایت طایفه خود را بر عهده دارد و تصمیمات جمعی در شور بین یاشول ها گرفته می شود و مشکلات با حضور ریش سفیدان طوایف مختلف حل و فصل می شود. طوایف اصلی ترکمن ساکن ایران عبارتند از یموت، گوکلان و تکه. ازدواج در بین ترکمن ها دارای قوانین خاصی می باشد. آن ها از افراد غیر ترکمن هم همسر انتخاب می کنند اما تمایلی به دادن دختر به غیر ترکمن ندارند.

از بارزترین ویژگی های ترکمن ها قالی ترکمنی، اسب های ترکمنی و چادر ترکمنی هستند. عید قربان و عید فطر از مهمترین جشن های ترکمن ها می باشد. از غذاهای محبوب ترکمنی می توان از چکدرمه نام برد که معمولا در اجاق هایی درون زمین بر روی آتش و ذغال و قابلمه نیمه کروی شکلی به نام قازان پخته می شود. پاترمه، برق، قلوق، مانتی و سوپ اوناش از سایر غذاهای ترکمنی می باشند.

ترکمن ها از گذشته های دور به اسب علاقه بسیاری داشته و سوارکارانی قابل بوده اند. به همین دلیل اسب در زندگی ترکمن ها از جایگاه بسیار ویژه ای برخوردار است.

دوتار ترکمنی که ((تامدیره)) نیز نامیده می شود، ساز اصلی ((باخشی)) ها یا همان نوازندگان ترکمن می باشد که اغلب با قیجان (نوعی کمانچه) هم نوا می گردد. ((مختوم قلی فراغی)) شاعر بزرگ ترکمن ها می باشد که اشعار او را باخشی ها با نوای دوتار می خوانند.

((ذکر خنجر)) یا همان رقص خنجر، رقص مورد علاقه مردان جوان ترکمن است که جنبه مذهبی، صوفیانه و رزمی دارد.

صنایع دستی ترکمن ها خاص منطقه ترکمن صحرا می باشد و نشانه های فرهنگی خاص خود را دارند و عمدتا از پشم، پوست و چرم تهیه می شوند. قالی، پشتی، گلیم، جاجیم، نمد، مفرش، ایشمه، کفش چارق، پوستین، کلاه، مشک، روسری (چارقد) و شال ترکمنی از شهرت و هنر خاصی برخوردار است.

لباس امروزی مردان ترکمن شباهت چندانی به لباس سنتی ترکمن ها ندارد ولی لباس سنتی همچنان در مراسم سنتی و رسمی استفاده می شود. زنان ترکمن اغلب از لباس سنتی استفاده می کنند. دختران ترکمن پس از ازدواج در زیر چارقد (روسری) نوعی کلاه بر سر می گذارند.

ترکمن ها در چادرهایی که به آلاچیق معروف است زندگی می کردند که البته هنوز هم کم و بیش رواج دارد. سقف این چادرها گنبدی و دوار است.

پیشنهاد می شود در سفر به شمال استان گلستان و شهرهای بندر ترکمن، گنبد قابوس و اینچه برون، بخصوص در ایام و مراسم سنتی، با اقوام و عشایر ترکمن بیشتر آشنا شده و از محصولات و غذاهای ترکمنی بهره مند شوید.

 

منابع:

  • سفرهای تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به منطقه ترکمن صحرا
  • جزوه آشنایی با کوچ نشینی در ایران، نوشته علی چراغی، سال 1394
  • کتاب جهانگردی عشایر، نوشته حسن زنده دل، انتشارات ایرانگردان، چاپ اول 1379، شابک: 9646635296
  • کتاب جاذبه های گردشگری استان گلستان، نوشته علی شریفی رضوی و همکاران، انتشارات اروانه، چاپ اول سال 1399، شابک: 9786227368673
  • کتاب راهنمای گردشگری روستاهای ایران 8 عشایر، نوشته حسن زنده دل، انتشارات ایرانگردان، چاپ اول 1386، شابک: 9789646635838

 

 

اقوام و عشایر ترکمن

ترکمن ها در ایران در جلگه ترکمن صحرا (حاصل رودهای گرگان رود ، اترک و قره سو) در شمال استان های گلستان و خراسان شمالی، در شمال شرق ایران و جنوب شرقی دریای کاسپین در دو منطقه کوهستانی و جلگه ای از حوالی رود گرگان تا نوار مرزی ایران و ترکمنستان ساکن می باشند.

شهرهایی همچون بندر ترکمن، گنبد قابوس، کلاله، آق قلا، گمیشان، مراوه تپه و اینچه برون عمده شهرهای ترکمن نشین در منطقه هستند.

ترکمن ها علی رغم یکجا نشینی و کشاورزی، نظام طایفه ای خود را حفظ کرده اند. ترکمن های ایران مسلمان و پیرو مذهب سنی حنفی می باشند. زبان ترکمنی از زیرمجموعه های زبان ترکی شاخه آغوز می باشد. ترکمن ها از بازماندگان مهاجمان زرد پوست آسیای میانه معروف به آغوز یا غوز می باشند که در صحرای اطراف دریاچه آرال زندگی کوچ نشینی داشته و با حمله چنگیز به مرزهای ایران وارد شدند.

گروهی از آنان در اواخر قرن چهارم هجری سلسله هایی مانند غزنویان و سلجوقیان را تاسیس کردند. در راس هر طایفه ترکمن یک ریش سفید یا ((یاشول)) قرار دارد که هدایت طایفه خود را بر عهده دارد و تصمیمات جمعی در شور بین یاشول ها گرفته می شود و مشکلات با حضور ریش سفیدان طوایف مختلف حل و فصل می شود. طوایف اصلی ترکمن ساکن ایران عبارتند از یموت، گوکلان و تکه. ازدواج در بین ترکمن ها دارای قوانین خاصی می باشد. آن ها از افراد غیر ترکمن هم همسر انتخاب می کنند اما تمایلی به دادن دختر به غیر ترکمن ندارند.

از بارزترین ویژگی های ترکمن ها قالی ترکمنی، اسب های ترکمنی و چادر ترکمنی هستند. عید قربان و عید فطر از مهمترین جشن های ترکمن ها می باشد. از غذاهای محبوب ترکمنی می توان از چکدرمه نام برد که معمولا در اجاق هایی درون زمین بر روی آتش و ذغال و قابلمه نیمه کروی شکلی به نام قازان پخته می شود. پاترمه، برق، قلوق، مانتی و سوپ اوناش از سایر غذاهای ترکمنی می باشند.

ترکمن ها از گذشته های دور به اسب علاقه بسیاری داشته و سوارکارانی قابل بوده اند. به همین دلیل اسب در زندگی ترکمن ها از جایگاه بسیار ویژه ای برخوردار است.

دوتار ترکمنی که ((تامدیره)) نیز نامیده می شود، ساز اصلی ((باخشی)) ها یا همان نوازندگان ترکمن می باشد که اغلب با قیجان (نوعی کمانچه) هم نوا می گردد. ((مختوم قلی فراغی)) شاعر بزرگ ترکمن ها می باشد که اشعار او را باخشی ها با نوای دوتار می خوانند.

((ذکر خنجر)) یا همان رقص خنجر، رقص مورد علاقه مردان جوان ترکمن است که جنبه مذهبی، صوفیانه و رزمی دارد.

صنایع دستی ترکمن ها خاص منطقه ترکمن صحرا می باشد و نشانه های فرهنگی خاص خود را دارند و عمدتا از پشم، پوست و چرم تهیه می شوند. قالی، پشتی، گلیم، جاجیم، نمد، مفرش، ایشمه، کفش چارق، پوستین، کلاه، مشک، روسری (چارقد) و شال ترکمنی از شهرت و هنر خاصی برخوردار است.

لباس امروزی مردان ترکمن شباهت چندانی به لباس سنتی ترکمن ها ندارد ولی لباس سنتی همچنان در مراسم سنتی و رسمی استفاده می شود. زنان ترکمن اغلب از لباس سنتی استفاده می کنند. دختران ترکمن پس از ازدواج در زیر چارقد (روسری) نوعی کلاه بر سر می گذارند.

ترکمن ها در چادرهایی که به آلاچیق معروف است زندگی می کردند که البته هنوز هم کم و بیش رواج دارد. سقف این چادرها گنبدی و دوار است.

پیشنهاد می شود در سفر به شمال استان گلستان و شهرهای بندر ترکمن، گنبد قابوس و اینچه برون، بخصوص در ایام و مراسم سنتی، با اقوام و عشایر ترکمن بیشتر آشنا شده و از محصولات و غذاهای ترکمنی بهره مند شوید.

 

منابع:

  • سفرهای تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به منطقه ترکمن صحرا
  • جزوه آشنایی با کوچ نشینی در ایران، نوشته علی چراغی، سال 1394
  • کتاب جهانگردی عشایر، نوشته حسن زنده دل، انتشارات ایرانگردان، چاپ اول 1379، شابک: 9646635296
  • کتاب جاذبه های گردشگری استان گلستان، نوشته علی شریفی رضوی و همکاران، انتشارات اروانه، چاپ اول سال 1399، شابک: 9786227368673
  • کتاب راهنمای گردشگری روستاهای ایران 8 عشایر، نوشته حسن زنده دل، انتشارات ایرانگردان، چاپ اول 1386، شابک: 9789646635838

 

 

قدرت گرفته از CComment