میل کرات در شمال شرق ایران، استان خراسان رضوی، شهرستان تایباد، 25 کیلومتری جنوب شهر تایباد به سمت خواف، نزدیک مرز کشور افغانستان، به فاصله 285 کیلومتری جنوب شرق مشهد و 93 کیلومتری تربت جام در کنار گورستان روستای کرات واقع است.

میل کرات یک برج آجری است به ارتفاع 25 متر و محیط قاعده 20 متر که بر فراز بلندی تپه ای در قرن ششم هجری قمری و دوران سلجوقیان ساخته شده است. کاربرد آن بعنوان یک میل راهنما برای مسافران و کاروانیان در مسیر شاهراه خراسان (جاده ابریشم)، در مسیر راه قدیم جام و باخرز به خواف بوده و از فاصله حدود هشت کیلومتری دیده می شود. این اثر تاریخی فرهنگی در سال 1310 به شماره ثبت 123 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

میل کرات بر اثر زلزله ای در چند صد سال پیش از قسمت میانی کج شده و همچنان پایدار است که نشان از توانایی مهندسی و معماری ایرانیان در گذشته دارد و از این نظر به برج کج پیزا شباهت دارد.

این برج آجری دارای سطح مقطعی هشت ضلعی در قسمت پایین و سطح مقطعی دایره ای در قسمت فوقانی است. از جمله مهمترین عناصر تزیینی میل کرات می توان به گره چینی های آجری و تزیینات معروف به ((شرفه)) در قسمت انتهایی ساقه تحتانی اشاره کرد. بنا تماما از آجر و ملات ماسه و گچ ساخته شده است. از سمت غربی میل، درگاهی باز است که برای دسترسی به روی شرفه استفاده می شده است. کتیبه ای آجری به خط کوفی دور تا دور میل وجود دارد که قابل خواندن نیست.

میل کرات بصورت مطبق و در دو طبقه است. قسمت پایینی آن حدود 15 متر و قسمت فوقانی حدود 10 متر است. این بنا بسیار شبیه به مناره جام در شرق شهر هرات افغانستان است.

نزدیک ده قرن از عهد سلجوقیان می گذرد، اما بیشمار بناهای این دوره همچنان ایستایی خود را حفظ کرده و در برابر بلایای طبیعی و انسانی مقاومت می ورزند. از دلایل مهم این امر می توان جسیم بودن سازه ها و کاربرد فراوان آجر را مطرح کرد. بناهای عهد سلجوقی روشنگر این موضوع است که برآورد کلیه مسائل سازه ای از قبیل نیروهای کششی، فشاری و حتی برشی، با چنان دقتی انجام گرفته که انتقال نیرو در آجرها توانسته موجب ایستایی بنا گردد. برخورداری از این ویژگی ها سبب شده که از این عهد بناهایی با کارکردهای مختلف در ایران باقی بمانند.

در اطراف میل آثار آبادی و سفال های شکسته از دوران سلجوقی و بعد آن به چشم می خورد. حدود 88 اثر تاریخی در تایباد شناسایی شده که از این تعداد 44 اثر به ثبت فهرست آثار ملی رسیده اند. رباط عباس آباد، مزار مولانا زین الدین ابوبکر، مزار شاه قاسم انوار و دست نوشته های مزار مولانا از مهمترین بناهای تاریخی تایباد هستند.

پیشنهاد می شود در سفر به شهر مقدس مشهد و استان خراسان رضوی، از این جاذبه تاریخی فرهنگی شاهراه خراسان (جاده ابریشم) و سایر جاذبه های گردشگری شهرستان تایباد بازدید نمایید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به میل کرات در شهرستان تایباد استان خراسان رضوی
• کتاب راهنمای گردشگری استان های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، نوشته محمد رضا شیخ، انتشارات ارسلان، چاپ اول زمستان سال 1388، شابک: 9786005420081
• کتاب تاریخ فرهنگ ایران، نوشته دکتر رضا نوری شادمهانی، انتشارات مهکامه، چاپ چهاردهم تابستان 1398، شابک: 9789642728626