باغ موزه نادری (آرامگاه نادر شاه افشار) و آرامگاه کلنل محمد تقی خان پسیان در مرکز شهر مشهد مقدس، ضلع شمال غربی چهار راه شهدا (چهار راه نادری) در غرب حرم مطهر امام رضا (ع) واقع است.

نادر شاه در زمان حیاتش دستور ساخت مقبره ای برای خود و خانواده اش در منطقه بالا خیابان مشهد، جنب عمارت چهار باغ شاهی داده بود. بعدها در سال 1296 شمسی در زمان حکومت قوام السلطنه بنای دیگری بر مدفن نادر که ویران شده بود ساخته شد. بنای فعلی آرامگاه به دست انجمن آثار ملی و بر اساس طرحی به مساحت 1546 متر مربع بنا از مهندس هوشنگ سیحون در سال 1335 شمسی در باغی به مساحت 14400 متر مربع اجرا شد.

آرامگاه شامل فضای مقبره نادرشاه، دو تالار موزه و راهروهای ارتباطی و ابنیه وابسته است. دیوارهای اطراف باغ با نرده هایی به شکل تبرزین نادر تزیین شده است. آرامگاه نادر تماما از سنگ های گرانیت ساخته شده که فقط دیواره اطراف مقبره از سنگ تراورتن قرمز استفاده شده است که یادآور جنگ های اوست. مقبره نادر شبیه چادر عشایری است که نادر در آن زندگی می کرده است.

در جوار مقبره نادر پایه ای به منظور نصب مجسمه مفرغی نادر بنا شده که بر فراز آن مجسمه ای عظیم دارای 5 متر ارتفاع و 14000 کیلوگرم وزن از نادرشاه سوار بر اسبی سرکش که سه سرباز از طوایف مختلف ایرانی (فارس، ترک و لر) او را همراهی می کنند، خودنمایی می کند. این مجسمه بوسیله پیکر تراش شهیر ایرانی استاد مرحوم ابوالحسن صدیقی و با نظارت خود استاد در کارخانه برونی ایتالیا ریخته شد و با کشتی به بندر بوشهر و از آنجا به وسیله راه آهن به مشهد حمل شده و بر فراز آرامگاه نصب گردیده است.

در سالن اصلی بنای آرامگاه نادر تالاری به منظور معرفی آثار تاریخی دوره افشاریه ساخته شده است. تالار شماره یک به نمایش انواع سلاح دوره افشاریه، تابلوهای نقاشی از نادر و جنگ های او، وسایل سوارکاری همچون زین و برگ اسب در عصر افشار تا قاجار و نسخ خطی از تاریخ جهانگشایی های نادر و... اختصاص یافته است. از آثار ذیقیمت این موزه می توان به دو قبضه شمشیر متعلق به نادرشاه که روی یکی عنوان رکابی السلطان حک شده و روی دیگری بیتی با مضمون شاه شاهان نادر صاحب قران، هست سلطان بر سلاطین جهان نقش بسته است، اشاره کرد. این شمشیر ارزشمند در سال 1148 از جانب مردم ایران در روز تاجگذاری نادر در دشت مغان به او اهدا شده است. تالار شماره دو نیز در سال 1373 به همت سازمان میراث فرهنگی به بهره برداری رسیده است. در این تالار اطلاعاتی در خصوص زندگی نادرشاه و عصر افشاریان بر روی تابلوهای تعبیه شده به نمایش درآمده است.

نادرشاه افشار موسس سلسله افشاریان به سال 1100 هجری قمری در قلعه دستجرد درگز چشم به جهان گشود. وی در خانواده ای از ایل قرقلو که یکی از طوایف افشاری بود رشد نمود و او را به نام جدش ((ندر قلی بیک)) نامیدند. نادر به هنگام جوانی در برابر حملات طوایف مختلف شجاعت و شهامتی توصیف ناپذیر از خود نشان داد و شاه طهماسب دوم صفوی را ناگزیر ساخت تا از وی در سایر منازعات و درگیری ها به عنوان سرداری کارساز سود جوید. وی هنگامی که ایران با انقراض سلسله صفویه و تسلط محمود و اشرف افغان روبرو شد، به مناقشه افاغنه در ایران پایان داد و سرانجام پس از شکست امپراطور عثمانی، نادر قلی بیک به سال 1148 هجری قمری در دشت مغان به پادشاهی ایران برگزیده شد و تاج شاهی بر سر نهاد. او در سال 1151 محمد شاه، سلطان هند را شکست داد ولی مجددا تاج سلطنت را به وی تفویض کرد. عمده توفیقات نظامی و فتوحات وی در نواحی عراق، قفقاز، قندهار، بخارا، هندوستان و تصرف خوارزم بوده است. ساخت عمارت مرسوم به قصر خورشید و برخی ابنیه دیگر در شهرستان کلات نادر، همچنین قلعه ها، تاسیسات نظامی، تپه های نادری و... در سراسر ایران، از اقدامات مهم او در دوران حیاتش به شمار می آید. نادر در آخرین سال های سلطنت اش به نوعی بیماری روحی دچار شد و به اطرافیانش ظلم و ستم وحشتناکی روا می داشت. وی فرزند ارشد و ولیعهد خود نادر قلی میرزا را از روی سوء ظن کور کرد و سرانجام به دست پنج تن از سران قزلباش سپاهش به قتل رسید. نادر شاه آخرین پادشاه کشور گشای ایرانی بود و به ناپلئون شرق شهرت دارد. وی به وقت حکمرانی اش علاوه بر آن که دشمنان ایران را سرکوب کرد، موجبات سرافرازی و گسترش خاک ایران را نیز فراهم نمود.

کلنل محمد تقی خان پسیان در سال 1270 شمسی در تبریز چشم به جهان گشود. دوران جوانی وی مقارن با مبارزات مشروطه خواهی ملت ایران بود که در شکل دهی ذهنیت اجتماعی او، نقش به سزا داشت. او بعدها به آلمان سفر کرد و در آنجا عملیات موفقیت آمیزی را علیه متفقین به انجام رسانید. وی نخستین خلبان ایرانی بود که در آلمان موفق به اخذ گواهینامه هوانوردی شد. وی پس از بازگشت به ایران فرمانده ژاندارمری خراسان شد و بعدها اداره امور خراسان را عهده دار گردید. سرانجام در مهر ماه 1300 شمسی به تحریک قوام السلطنه در نزدیکی جعفرآباد قوچان در مبارزه ای ناجوانمردانه با شورشیان و اشرار محلی کشته شد و سر از بدنش جدا کردند. پیکر این سرباز فداکار در محوطه باغ آرامگاه نادری به خاک سپرده شد.

پیشنهاد می شود در سفر به شهر مشهد مقدس حتما از باغ موزه نادرشاه بازدید نموده و نسبت به تاریخ دوران سلسله افشاریان که آخرین پادشاه مقتدر ایران در سطح جهانی بود، اطلاعات کسب نمایید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به باغ موزه و آرامگاه نادرشاه افشار و کلنل محمد تقی خان پسیان
• بروشور باغ موزه نادری، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی
• کتاب شهرهای ایران، مشهد، نوشته محمود رضا برازش، انتشارات آفتاب هشتم، چاپ اول سال 1392، شابک: 9789642839872
• کتاب راهنمای سفر به مشهد، نوشته مهندس مهدی موسوی نژاد، انتشارات همای سبز، چاپ سال 1394، شابک: 9786009422265