محوطه آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی حماسه سرای نامدار ایرانی در باغ زیبای شخصی اش در شمال شهر تاریخی توس، انتهای بلوار پردیس واقع شده است. روستاهای توس و اسلامیه در اضلاع شرقی و غربی آرامگاه قرار گرفته اند. شهر توس در شمال شرقی ایران، استان خراسان رضوی، شهرستان مشهد، در شمال بزرگراه مشهد-قوچان، به فاصله 24 کیلومتری شمال غربی مشهد، به مختصات E 59, 30.932 و N36, 29.054 و ارتفاع حدود 1010 متر از سطح دریا واقع است.
منصور فرزند حسن ملقب به ابوالقاسم فردوسی به سال 319 خورشیدی در روستای پاژ واقع در 28 کیلومتری شمال شرقی تابران توس در خانواده ای از طبقه دهقانان چشم به جهان گشود. وی در سن چهل سالگی سرودن شاهنامه را آغاز کرد. نظم این اثر حماسی حدود سی سال به درازا کشید. فردوسی 65 ساله بود که زمینه ارتباط وی با سلطان محمود غزنوی فراهم شد. اما اوضاع سیاسی ایران، سلطان ترک را از حمایت فرزانه ای ایرانی بی نیاز کرده بود. سرانجام فردوسی نیز به غضب سلطان گرفتار آمد و سالیان پایانی عمر 82 ساله خود را در بینوایی و دل آزردگی بر سر آورد تا این که سرانجام به سال 401 خورشیدی درگذشت و در همان مکان باغ شخصی اش روی در نقاب خاک کشید. شاهنامه با شصت هزار بیت بعنوان بزرگترین منظومه حماسی-اساطیری فارسی مشتمل بر تاریخ و سرگذشت تمدن قوم ایرانی از آغاز تا دوران زندگی شاعر است. شاهنامه چه از حیث حفظ روایات کهن ملی و چه نگهبانی زبان فارسی دری گرانبهاترین متن تاریخ زبان پارسی است و آن را قرآن عجم نام نهاده اند.
در حال حاضر مجموعه باغ موزه آرامگاه فردوسی شامل بخش آرامگاه، دیواره های شهر قدیم توس، موزه، آرامگاه شعرای خراسان از جمله اخوان ثالث، عماد خراسانی، احمد گلچین معانی، احمد کمال پور، خدیو جم، ذبیح الله صاحبکار و آویژن است.
بنای اولیه آرامگاه فردوسی در سال 1313 به همت استاد حسین لرزاده معمار و استاد طاهرزاده در زمینی به وست حدود شش هکتار و ساختمانی به مساحت 945 متر مربع به اتمام رسید. با توجه به ایرادات فنی با تلاش مهندس هوشنگ سیهون تخریب و بر اساس معماری دوران هخامنشیان و آرامگاه کورش کبیر در پاسارگاد بازسازی شد. تندیس فردوسی اثر استاد صدیقی و نقش برجسته های سنگی الهام گرفته از مضامین شاهنامه اثر فرزند استاد تهیه و در محوطه داخلی آرامگاه نصب گردید.
موزه توس در این مجموعه فرهنگی قرار دارد. ساختمان این موزه در سال 1347 با هدف ایجاد چایخانه سنتی طراحی و با مصالح سنگ و بتن ساخته شد. این بنا در سال 1361 شمسی به موزه توس تغییر کاربری داد. موزه شامل آثار سنگی دوران پیش از تاریخ مکشوفه از دشت توس و اطراف کشف رود، انواع شاهنامه، اشیای کشف شده از حفاری های باستان شناسی شهر توس همچون تنگ ها، پیه سوزها، عطر دان ها، نسخه های خطی، تابلوهای نقاشی شاهنامه و پرتره حکیم توس، مجموعه ای از تسلیحات گرم دوران قاجار، ساز و برگ رزم نظیر گرزهای گاوسر، شمشیرهای فولادی و... است.
توس نام ولایتی است به وسعت حدود 16000 کیلومتر مربع در شمال شرقی ایران، این ناحیه دشتی است که بین رشته کوه هزار مسجد در شمال و رشته کوه بینالود در جنوب در بر گرفته شده است. توس در گذشته شامل چند شهر به مرکزیت تابران بوده است. توس در تاریخ اسطوره ای ایران جایگاه ویژه ای دارد.
در حال حاضر باغ موزه حکیم ابوالقاسم فردوسی سالانه بیش از یک میلیون گردشگر، زائر و شیفته وی را می پذیرد. پیشنهاد می شود در سفر به مشهد حتما از این مجموعه تاریخی فرهنگی بازدید نمایید و حداقل نصف روز را بدان اختصاص دهید. در سفر به این منطقه می توانید از میل اخنگان، بنای هارونیه، کهندژ شهر تاریخی تابران توس، موزه آیین های پهلوانی مشهد و روستای پاژ نیز بازدید نمایید.
منابع:
- سفرهای متعدد تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به باغ موزه آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی
- کتاب مشهد، نوشته یاسمین افشار قتلی، انتشارات فرهنگ رسانه پویا، چاپ اول سال 1395، شابک: 9786006823577
- بوشور آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی، ستاد دائمی تسهیلات سفرهای خراسان رضوی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی
- کتاب راهنمای گردشگری استان های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، نوشته محمد رضا شیخ، انتشارات ارسلان، سال 1388، شابک: 9786005420081
- راهنمای ایران سفر، استان خراسان رضوی، انتشارات بافرزانگان، سال 1392
- کتاب راهنمای سفر به مشهد، نوشته مهندس مهدی موسوی نژاد، انتشارات همای سبز، چاپ سال 1394، شابک: 9786009422265
- کتاب شهرهای ایران، مشهد، نوشته محمد رضا برازش، چاپ اول 1392، شابک: 9789642839872