شهر باستانی دهانه غلامان در شرق ایران، استان سیستان و بلوچستان، شهرستان زهک، به فاصله 42 کیلومتری شرق زابل و 2 کیلومتری جنوب روستای قلعه نو، به مختصات E61, 38.230 و N30, 47.841 و ارتفاع حدود 480 متر از سطح دریا قرار دارد.

این شهر تنها مکان باستانی دوران هخامنشیان است که حاکمیت ایران را بر نواحی شرقی به خوبی نشان می دهد. از این شهر در کتیبه های تخت جمشید، بیستون، نقش رستم و در نگیانا یا در انجانای هخامنشی به نام ((زرگ)) یا ((زرنکای)) نام برده شده که توسط مهندسین و معماران فنی با نقشه قبلی در ابتدا به صورت شهر بنا شده است. دارای 27 ساختمان اداری، عمومی، مذهبی، محله های مسکونی، خیابان، آبراهه، محله های صنعتی و نظامی بوده است. این شهر از نوادر شهرهای خشتی و گلی سالم باقی مانده دوران هخامنشی است که به نقل از هرودوت، این سرزمین سومین ساتراپ از 28 ایالت بوده که بالاترین مالیات و خراج را به دولت وقت می پرداخته تا آن حد که کوروش هخامنشی به پاس خدماتشان لقب آریاسپ (انصار، یاریگران ایران زمین) و اورگت (خیر و نیکوکار) به آن ها می دهد. این شهر بعد از 200 سال سکونت بر اثر خشکسالی متروک گردید. از آثار فرهنگی و مادی آن می توان به ظروف سفالی، لوله های استوانه ای سفالین، فضای سردخانه، نقش کنده ها و نقاشی های دیواری منحصر به فرد، سکو، اجاق ها، حوضچه ها و... اشاره نمود. خرابه ها و آثار بناهای این شهر در محوطه ای به طول تقریبی 4 تا 5 کیلومتر واقع شده است. بناها و ساختمان های شهر تماما از خشت با نقشه های مربع یا مستطیل شکل منظم و دارای ستون های فراوان است. در تعبیه ورودی و پنجره جهت وزش بادهای سیستان در نظر گرفته شده است و آنچه در این شهر بیش از همه مشهود است، توجه مردم این شهر به مذهب و آیین های خاص نیایشی بوده است که به همین دلیل بسیاری این شهر را به نام معبد دهانه غلامان می شناسند. شهر دارای برج و بارو نمی باشد که در حقیقت ثبات و امنیت در آن روزگار را بیان می کند. احداث اولیه شهر بر اساس نقشه و برنامه ریزی صورت پذیرفته و نشانگر زندگی پادشاهان و کاخ های مربوط به آن ها است.

پیشنهاد می شود علاقمندان به جاذبه های گردشگری تاریخی فرهنگی ایران، در سفر به شرق ایران، شمال سیستان و بلوچستان و منطقه زابل از این جاذبه تاریخی گردشگری بازدید نمایند. در سفر به این منطقه می توانید از محوطه باستانی شهر سوخته، کوه خواجه، روستای قلعه نو، قلعه رستم و آسبادها نیز دیدن نمایید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به شهر باستانی دهانه غلامان
• بروشور راهنمای گردشگری شهرستان زهک، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان
• کتاب راهنمای گردشگری سیستان و بلوچستان، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، اسفند 1397
• کتاب راهنمای گردشگری استان سیستان و بلوچستان، سفر به طبیعتی ناشناخته، تاریخی کهن، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، انتشارات ایران شناسی، چاپ دوم بهار 1391، شابک: 9789642725397
• کتاب تاریخ فرهنگ ایران، نوشته دکتر رضا نوری شادمهانی، انتشارات مهکامه، چاپ چهاردهم تابستان 1398، شابک: 9789642728626