میل اخنگان (برج اخنگان) در شمال شرق ایران، استان خراسان رضوی، شهرستان مشهد، نزدیک روستای اخنگان، به فاصله 22 کیلومتری شمال مشهد و 11 کیلومتری شرق شهر توس، به مختصات E59, 37.243 و N36, 31.038 و ارتفاع حدود 1120 متر از سطح دریا واقع است.

این برج آجری هشت ضلعی، گنبدی مخروطی و به صورت ترک ترک دارد. نمای خارجی برج، علاوه بر دارا بودن شکل مدور با هشت نیم ستون الحاقی تزیین شده است. بر راس بنا گنبدی از نوع مخروطی قرار گرفته که با کاشی های لاجوردی و فیروزه ای در نوارهای افقی تزیین شده است و با کاشی و نقوش ستاره ای و چلیپایی تزیین شده است. آجرکاری آن بسیار هنرمندانه و به اشکال گوناگون هندسی است. این برج سه در ورودی و دو نورگیر دارد و ارتفاع آن حدود 17 متر است. داخل برج سنگ قبری به طول 110 و عرض پنجاه و ارتفاع چهل سانتیمتر دیده می شود که بر روی آن با خط ثلث و نسخ نوشته شده است. در حاشیه زیر سقف بقایای کتیبه ای که احتمالا بر روی کاشی نوشته بوده موجود است ولی اکنون بخش اعظم این کتیبه و در نتیجه کاشی ها از بین رفته است. طرح معماری برج به دوره تیموری نسبت داده می شود. روی هم رفته برج اخنگان یکی از بناهای قرن نهم هجری قمری است که اطلاعات چندانی در مورد چگونگی ساخت و تاریخ دقیق آن در دست نیست.

هویت مدفون در این بنا به طور دقیق مشخص نیست. در اغلب منابع، میل یا برج اخنگان محل دفن گوهرتاج، خواهر گوهرشاد آغا همسر شاهرخ تیموری ذکر شده است. به اعتقاد مردم محلی، برج اخنگان محل مقبره زنی بوده است که خواستگار امام رضا (ع) بوده است. برخی منابع آن را ساخته ای بر فراز مدفن دختری هندی می دانند که در راه زیارت دار فانی را وداع گفته است. برخی از محققین به استناد نقوش زنانه گلهای مینایی سطح بنا بر این باورند که این میل برای آهنگان خاتون نامی بنا شده است. در هر صورت برج اخنگان برج مقبره ای بر سر راه توس به پاژ با رویکرد تزیینی و زیبا شناسانه است.

این برج آجری هشت ضلعی، گنبدی مخروطی و به صورت ترک ترک دارد. نمای خارجی برج، علاوه بر دارا بودن شکل مدور با هشت نیم ستون الحاقی تزیین شده است. بر راس بنا گنبدی از نوع مخروطی قرار گرفته که با کاشی های لاجوردی و فیروزه ای در نوارهای افقی تزیین شده است و با کاشی و نقوش ستاره ای و چلیپایی تزیین شده است. آجرکاری آن بسیار هنرمندانه و به اشکال گوناگون هندسی است. این برج سه در ورودی و دو نورگیر دارد و ارتفاع آن حدود 17 متر است. داخل برج سنگ قبری به طول 110 و عرض 50 و ارتفاع 40 سانتیمتر دیده می شود که بر روی آن با خط ثلث و نسخ نوشته شده است. در حاشیه زیر سقف بقایای کتیبه ای که احتمالا بر روی کاشی نوشته بوده موجود است ولی اکنون بخش اعظم این کتیبه و در نتیجه کاشی ها از بین رفته است. طرح معماری برج به دوره تیموری نسبت داده می شود. روی هم رفته برج اخنگان یکی از بناهای قرن نهم هجری قمری است که اطلاعات چندانی در مورد چگونگی ساخت و تاریخ دقیق آن در دست نیست.

این برج نزدیک روستایی به همین نام در کنار جاده ای که از شهر توس (آرامگاه فردوسی) به روستای پاژ (زادگاه فردوسی) می رود قرار دارد. با ایجاد کنار گذر شمالی مشهد، دسترسی به این منطقه از جاده جدید نیز میسر است. میل یا برج اخنگان به نام های میل اخنجان، میل اخنجون، میل آهنگان و میل قمرالملک نیز شهرت دارد. گفته می شود که این برج مانند برج رادکان و برج علی آباد کاشمر کاربرد نجومی نیز داشته است. از جمله اینکه خواجه نصیرالدین طوسی به کمک برج رادکان و برج اخنگان فاصله زمین تا ماه را محاسبه نموده است.

بنا بر روایات متون کهن در نزدیکی میل، واقع در مدخل دره کارده در سده چهارم هجری، نبردی خونین بین والیان و حکام قبلی خراسان و سلطان محمود غزنوی روی داده است.

برای دسترسی به میل اخنگان لازم است از جاده مشهد- قوچان در سه راه فردوسی به سمت شهر توس رفته و در کنار آرامگاه فردوسی به سمت جاده معین آباد، روستای خوش هوا و روستای پاژ (زادگاه فردوسی بزرگ) برانید. میل اخنگان در کنار مسیر قابل مشاهده است.

پیشنهاد می شود در سفر به شمال شرق ایران و شهر مشهد، در زمان بازدید از آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی بزرگ و زندان هارونیه، از این جاذبه گردشگری تاریخی فرهنگی نیز بازدید نمایید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به میل اخنگان مشهد
• کتاب مشهد، نوشته یاسمین افشار قتلی، انتشارات فرهنگ رسانه پویا، چاپ اول 1395، شابک: 9786006823577
• کتاب شهرهای ایران، مشهد، نوشته محمود رضا برازش، انتشارات آفتاب هشتم، چاپ اول 1392، شابک: 9789642839872
• کتاب راهنمای سفر به مشهد، نوشته مهندس مهدی موسوی نژاد، انتشارات همای سبز، چاپ 1394، شابک: 9786009422265
• کتاب راهنمای گردشگری استان های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، نوشته محمد رضا شیخ، انتشارات ارسلان، چاپ اول زمستان 1388، شابک: 9786005420081