شهر باستانی ری مرکز شهرستان ری، از شهرستانهای استان تهران، در 14 کیلومتری جنوب شرقی تهران (نسبت به مرکز شهر تهران) در مسیر بزرگراه تهران-ورامین است. از شمال به تهران، از جنوب به فشافویه، از شرق و جنوب شرقی به ورامین و از غرب به اسلامشهر محدود می شود.
شهر ری در دشت وسیع ری واقع در دامنه جنوبی رشته کوه البرز مرکزی قرار دارد. کوه بی بی شهربانو در نزدیکی آن و کوه آراد در 21 کیلومتری جنوب غربی آن است و آب و هوایی معتدل و خشک دارد.
نام ری در متون پارسی باستان، اوستا و تورات و در ماخذهای یونانی و لاتین به ترتیب رگا، رگها، راگس و در دوره مادها و هخامنشیان راگا و رگای بوده است. در دوران اسلامی ری یکی از سه شهر معتبر در اقلیم شرق اسلام به شمار می رفت تا جایی که نویسنده کتاب احسن التقاسیم آن را عروس شهرها و سکه جهان اسلام نامیده است. ری توسط مغولان به طور کامل تخریب شد. هرچند از دوران صفویه دوباره رونق گرفت ولی هرگز به عظمت گذشته خود دست نیافت.
آثار تاریخی ری به لحاظ قدمتی که این شهرستان دارد، دارای اهمیت فوق العاده زیادی برای باستان شناسان است. قدمت شهر ری به حدود 7 هزار سال پیش می رسد. شهر ری در مسیر اصلی راه ابریشم و مابین خراسان و گرگان با آذربایجان و عراق بوده است.
از جاذبه های تاریخی و گردشگری شهر ری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
چشمه علی (چشمه سورن) سر منشا حیات یکی از کهن ترین تمدن های جهان و بنیاد شهر ری است. سفالهای یافت شده در این محل از زیباترین سفال های پیش از تاریخ است که نمونه هایی از آنها را می توان در موزه ایران باستان مشاهده کرد. برج و باروی ری متعلق به دوره ساسانیان است و محدوده آن روزگاری 2500 در 1800 متر بوده است. بخش هایی از آن در بالای چشمه علی و کنار خیابان ابن بابویه به طول 453 متر قابل مشاهده است. این دیواره از قطر و ریشه ای بین 5 تا 9 متر برخوردار است. سنگ نگاره خاقان اعظم بر بالای چشمه علی به دستور فتحعلی شاه قاجار ایجاد شده است. برج طغرل منسوب به طغرل بیک پادشاه اول سلجوقی است و ارتفاعی حدود 20 متر با قطر خارجی 15 متر دارد.
حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) مدفن چند امامزاده، مفاخر و مشاهیر ایران نیز هست. ضریح نقره در زمان فتحعلی شاه قاجار، سردر آجری مربوط به دوران سلجوقی، صندوق چوب عود و گردو متعلق به قرن هشتم، آیینه کاریها در عهد ناصرالدین شاه، ایوان شمالی مربوط به زمان صفوی و گلدسته های آن ساخته سال 1370 شمسی می باشد.
بازار تاریخی ری در امتداد شمالی جنوبی صحن حضرت عبد العظیم قرار گرفته است. میانه بازار راه چهار سوقی با پوشش گنبدی تشکیل می دهد که از غرب به راسته کاروانسرا دو قلو و از شرق به میدان کوچک متصل است. قدمت بازار به دوران صفویه باز می گردد که به دستور امیر کبیر باز سازی شد. کاروانسرای شاه عباسی در خیابان حرم قرار دارد. بنای این کاروانسرا به دوره صفویه تعلق دارد که در دوره قاجار مورد مرمت قرار گرفته است.
تپه میل که آتشکده بهرام ری بر فراز آن واقع است در 12 کیلومتری جنوب شرقی ری و بر فراز تپه ای بلند در روستای قلعه نو قرار دارد. این آتشکده متعلق به دوران ساسانیان است.
بقعه ابن بابویه، برج نقاره خانه، مسجد افضلیه، برج اینانج (گورستان سلطنتی)، امامزاده بی بی زبیده، امامزاده عبدالله ری، قلعه گبری، آب انبار آراد، قلعه قاچاقاچ، بقعه جوانمرد قصاب، خانه اربابی، کاروانسرای کنار گرد، یخچال طبیعی کلین، زندان هارون، دژ رشکان، ارگ سلجوقی، استودان گبرها (برج خاموشی)، امامزاده هاجر خاتون، مقبره شیخ کلینی و آرامگاه بی بی شهربانو
صنایع دستی شهر ری عبارتند از شیشه گری، آینه کاری، احجام سنگی، احجام چوبی، مینیاتور، سفالگری، سرامیک، معرق، منبت و چرم. انواع کباب در بازار شهر ری شهرت فراوان دارد.
منابع:
- سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به شهر ری
- کتاب شناخت شهرهای ایران، نوشته عبد الحسین سعیدیان، انتشارات علم و زندگی، چاپ دوم سال 1383، شابک: 96490052805
- کتاب معرفی جاذبه های گردشگری، تاریخی، طبیعی و صنایع دستی شهرستان ری، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران، بهار 1391
- کتاب تهران و البرز، نوشته مژگان سبزیان، انتشارات کامل، چاپ اول بهمن 1392، شابک: 9786009006298
- ماهنامه ایران شناسی و ایرانگردی سرزمین من، شماری پیاپی 45، خرداد 1392
- ماهنامه دنیای تجارت گردشگری، سال پنجم شماره 32 فروردین 1391
- نقشه راهنمای گردشگری شهر ری، ری میراث کهن، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران، شهرستان ری