برج رادکان در سه کیلومتری روستای رادکان، 26 کیلومتری شمال غربی چناران، 75 کیلومتری شمال غربی مشهد، در استان خراسان رضوی و شمال شرقی ایران، و در مختصات E059, 01.889 و N36, 46.606 و ارتفاع حدود 1150 متر از سطح دریا واقع است.
برج (میل) رادکان اثر ریاضی دان، ستاره شناس و دانشمند بزرگ خراسان، حکیم خواجه نصیر الدین توسی است که در قرن هفتم، سال 660 هجری قمری، همزمان با اتمام ساخت رصد خانه مراغه ساخته شده است. برج تاریخی رادکان تنها برجی است که توانایی تعیین چهار فصل، اعتدال بهاری و پاییزی، سال کبیسه و آغاز نوروز را دارد. گفته می شود که خواجه نصیر الدین توسی به کمک برج رادکان و برج اخنگان، فاصله زمین تا ماه را محاسبه نموده بود.
برج رادکان به ارتفاع 25 متر، با بدنه استوانه ای و گنبد مخروطی شکل است. نمای خارجی بنا تا ارتفاع 3 متری به صورت 12 ضلعی و پس از آن تا زیر گنبد دارای 36 نیم استوانه بوده و داخل آن هشت ضلعی است. دو دیوار پایه بیرونی در راستای دقیق نصف النهار است. یکی از دیوارها، در روزهای آفتابی اذان ظهر یا نیمروز نجومی که برابر ساعت آفتابی است را پیدا می کند. دیوارها درست در راستا و سمت نجومی دقیق با زاویه 30 درجه ساخته شده اند. ساخت برج با این مشخصات تنها در عرض جغرافیایی 37 درجه امکانپذیر است. هر ترک استوانه های دیواره بیرونی برج سمت نجومی را تا 10 درجه مشخص می کند. میان ترک ها هم دقت کار را تا 5 درجه افزایش می دهد. تزیینات بنا شامل: آجر کاری و کاشی کاری است و بر حاشیه گنبد و در قسمت بالایی ستون ها کتیبه ای زیبا با خط کوفی وجود دارد. این بنا دو ورودی رو به هم در قاعده 12 ضلعی و 12 دریچه زیر گنبد مخروطی دارد. لازم به ذکر است که حتی انتخاب مکان درها و دریچه ها در برج اتفاقی نیست. درها درست در راستای طلوع یلدایی یکم دیماه (آغاز زمستان) و غروب اولین روز تابستان و یکم تیر ماه (آغاز تابستان) در پهنه برج ساخته شده اند.
رادکان کهن که جاده آسفالته کنونی رادکان از میان خرابه های آن می گذرد و بخشی از دیوارهای دور آن هنوز ماندگار است، در جنوب رادکان کنونی می باشد. رادکان کهن در زمان نادر شاه خراب شد و در شمال و کنار آن روستای رادکان جدید به دست پسر نادر شاه، رضا قلی میرزا ساخته شد.
زادگاه خواجه نصیر توسی شهر توس است. او در سال 597 هجری قمری (579 هجری شمسی، 819 سال پیش) به دنیا آمد. او تا 27 سالگی در توس می زیسته و پس از یورش چنگیز از توس به مهستان و سپس به الموت و از آنجا به مراغه رفته است و در سرپرستی و ساختن رصد خانه مراغه و زیگ ایلخانی در کنار دیگر دانشمندان کوشش بسیار نموده است.
برای دسترسی به برج رادکان در مسیر جاده مشهد-قوچان، بعد از چناران وارد مسیر انحرافی روستای رادکان شده و در امتداد تابلوهای راهنما به برج رادکان می رسید. پیشنهاد می شود در سفر به شمال شرق ایران و شهر مشهد حتما از این شاهکار گاهشماری تاریخی ایران بازدید داشته باشید.
منبع:
- سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به برج رادکان
- کتاب برج رادکان، پژوهشی بر وابستگی معماری با نجوم و گاهشماری، نوشته منوچهر آرین، انتشارات کتابکده کسری، چاپ 1394، شابک: 9786006509402
- کتاب شهر های ایران، مشهد، نوشته محمود رضا برازش، انتشارات آفتاب هشتم، چاپ اول 1392، شابک: 9789642839872
- کتاب راهنمای گردشگری استان های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، نوشته محمد رضا شیخ، انتشارات ارسلان، چاپ اول زمستان 1388، شابک: 9786005420081
- ماهنامه مهر پارسه، شماره پیاپی 18، شماره 10، فروردین 1397، به سردبیری مرجان حاجی رحیمی، صاحب امتیاز: شرکت حامیان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایرانیان