قلعه الموت در شمال روستای گازرخان، منطقه رودبار الموت، بخش معلم کلایه استان قزوین و در حدود 104 کیلومتری شمال شرق شهر قزوین در دامنه رشته کوه البرز به مختصات E50,34.905 و N36,26.800 و ارتفاع 2160 متر از سطح دریا واقع است.

برای رسیدن به این قلعه، در کیلومتر 4 خروجی قزوین به سمت تهران تابلو جاده الموت خودنمایی می کند که یک مسیر جاده ای آسفالت، مارپیچ و کوهستانی پس از عبور از ارتفاعات کوهستانی تا ارتفاع 2370 متر و گذر از شهر معلم کلایه و روستاهای مسیر، وارد دره الموت شده، با عبور از 8 کیلومتری جنوب دریاچه اوان و حدود 2.5 ساعت رانندگی به منطقه قلعه الموت می رسد.

قلعه بر فراز صخره عظیمی از جنس کنگلومرا، در شمال روستای گازرخان قرار دارد. بلندای صخره بیش از 200 متر است که از محل پارک خودرو تا بالای قلعه حدود نیم ساعت مسیر پیاده روی باید طی شود.

سازه بنای دژ از سنگ، آجر، چوب و ملات گچ است که سازه ای مقاوم داشته است. پیرامون قلعه بر روی شیب های صخره دیوارهای حفاظتی و استحکامات متعددی در شیب های صخره با اتاق های دیده بانی بنا شده است که بر سراسر دره پوشش حفاظتی دارد. خندق سراسری در بخش شرقی در صخره کنده شده و دژ را تسخیر ناپذیر کرده است. با کندن در دل صخره، مخازن کوچک و بزرگ آب در بدنه آن ایجاد شده است که جالب ترین آن مخزن کشیده شیب شمال غربی است که همواره در آن آب وجود دارد و اگر آب آن را خالی کنند دوباره پر آب می شود. 

دژ حسن صباح با وسعتی بیش از 10000 متر مربع از دو بخش قلعه پایین و قلعه بالا تشکیل شده است. ورودی پایین دژ در گوشه جنوب شرقی با دو برجک که در دو طرف آن است با شیب پله به سوی دژ بالا راه می یابد.

در دره الموت نزدیک به 20 دژ در بلندی هایی با زیبایی تحسین بر انگیز و با پرتگاه های سهمگین و هولناک به جا مانده و از دوران فرمانروایی منطقه سخن می گوید.

شهرت این قلعه به خاطر حسن صباح مروج مذهب اسماعیلیه در دوره سلجوقی است. حسن صباح که متولد قم و دانش آموخته مدرسه نظامیه نیشابور بود، پس از رانده شدن از دربار ملک شاه سلجوقی برای فراگیری اصول مذهب اسماعیلیه نزد فاطمیان مصر رفت  و در مدت کوتاهی به داعی کبیر ملقب شد. او پس از بازگشت، سرتاسر ایران را برای فعالیت های خود زیر پا نهاد و در نهایت منطقه الموت را بعنوان مکانی برای فعالیتهای خود انتخاب کرد. این قلعه که در اوایل دوران اسلامی ساخته شد، در سال 482 هجری قمری توسط حسن صباح تصرف و بهای آن معادل هزار یا سه هزار دینار طلا به حاکم رانده شده آن پرداخت شد.

وی تا زمان مرگ در سال 518 هجری قمری به مدت 35 سال در این قلعه زیست و با در اختیار داشتن قلعه های متعدد در سرتاسر ایران دولت اسماعیلیه نزاری را بنا نهاد و با فرا خواندن مردم به کیش خود، به مبارزه با شاهان سلجوقی و خلفای بغداد ادامه داد. حسن صباح مردی برجسته و شگرف بود. یک سیاستمدار مدیر و مدبر، سازمان دهنده ای توانمند، متفکر، پارسا و مردی پرهیزکار بوده است. وی را سیدنا "سرور ما" می نامیدند. گویند حسن صباح کتابخانه ای در الموت داشته و دانشمندی بوده که به دانش های ستاره شناسی و داروسازی گرایش داشته است. وی و پیروان فدایی و آموزش دیده او در سراسر سرزمین های اسلامی در تاریخ سیاسی و نظامی این مقطع تعیین کننده و تاریخ ساز بوده اند.

دولت نزاری ایران را حسن صباح و هفت تن از جانشینان وی که به خداوندان الموت معروفند اداره می کردند. این قلعه بارها و بارها مورد هجوم و سالها تحت محاصره مقاومت نمود تا سرانجام در سال 654 هجری قمری به تصرف هلاکوخان مغول در آمد. با تصرف این قلعه و آتش زدن کتابخانه نفیس آن، این قلعه از رونق افتاد و به زندان و تبعیدگاه تبدیل شد.

به دلیل حوادث طبیعی و غیر طبیعی، آثار به جای مانده از این قلعه بسیار اندک است. پیشنهاد می شود پیش از بازدید از قلعه الموت نسبت به مطالعه تاریخ و سبک مدیریت بی نظیر حسن صباح اطلاع حاصل نمایید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتیهای ایران به قلعه الموت
• کتابچه دره الموت، سازمان میراث فرهنگی کشور، سال 1383
• کتاب راهنمای قلعه های ایران، نوشته حسن زنده دل، نشر ایرانگردان، سال 1387، شابک: 9789646635432